به گزارش دیوان اقتصاد – امیر علی امینیان - این موضوع بخصوص در روزهای تشدید آلودگی هوا بیشتر از همیشه مورد توجه قرار می گیرد و هریک از سازمان های متولی به فراخور مسئولیت خود به بیان اقدامات و ارائه آمار و ارقام و گزارش عملکرد دستگاه متبوع خود می پردازند .
اما تنها موضوع آلودگی هوا دلیل عزم جدی برای خروج تولیدی ها و کارگاه ها از تهران نیست.بسیاری از کارشناسان و مسئولان حوادث احتمالی و آسیب های جمعیتی را نیز دلایلی برای انتقال مجموعه های تولیدی کوچک و بزرگ بر می شمرند.
نگاهی به رشد جمعیت در شهر تهران در سالهای گذشته به خوبی بیانگرجذب سریع جمعیت و متعاقب ایجاد صنعت در این کلانشهر است. در واقع بسياري از اين واقعيت غفلت دارند كه یکی از دلایل اصلی تبديل شدن تهران به يك كلانشهر ، جدا از تمرکز حوزه های سیاسی و اداری ، بواسطه تبديل آن به يك قطب صنعتي بوده است . به نحوی که در آستانه انقلاب مشروطه ، تبريز به خاطر آشنايي سريع تر با تكنولوژي نوين و تاسيس كارخانجات جديد ، جمعیت بیشتری در مقایسه با تهران داشت در حالیکه در زمان پهلوي اول و همزمان با ايجاد صنايع در تهران ، رشد جمعيت تهران چندين برابر شد.
ازسال 1365 کمیته انتقال صنایع آلاینده و مزاحم درون شهری تهران ، با حضور سازمان های ذیربط استانی تشکیل و در نهایت طرح مطالعاتی انتقال صنایع آلوده کننده و مزاحم تهران برای 33 نوع فعالیت غیرمجاز صنعتی در داخل محدوده های شهری تایید و تصویب شد که این طرح پس از تصویب از اوایل سال 1366 اجرایی شد . در مراحل اجرایی طرح یاد شده تیم کارشناسی مکان یابی مطالعات خود را در 6 محور خروجی تهران آغاز و در نهایت 16 قطعه اراضی برای انتقال و استقرار صنایع مزاحم و آلوده کننده شهر تهران انتخاب گردید .
هرچند ظرفيت شهرك های صنعتی استان تهران تا سال 1404 با بيشترين رشد صنعتي و بيشترين رشد جمعيت ، پاسخگوي تمام شاغلان صنايع خواهد بود اما استقرار فزاینده صنایع جدید خرد و کلان در اندک فضای باقیمانده استان تهران و ایجاد مناطق صنعتی خودجوش ، جز شتاب غیر عادی به جذب جمعیت و پراکندگی فضایی و تشدید آلودگی های محیط زیست و مشکلات متنوع برای پایتخت چه حاصلی در پی دارد؟
بی شک وجود صنایع نیاز مبرم شهر و شهروندان بوده و برای تحرک و توسعه شهر مفید هستند ، لیکن در عین حال وجود آنها می تواند خسارات جدی به شهر و شهروندان وارد سازد ، از اینرو سامان دادن به روابط متقابل شهر ، صنعت و تولید و تعیین اینکه چه صنایعی با چه شرایطی باید و یا می توانند در شهر استقرار یابند و چه صنایعی نباید و یا نمی توانند در شهر حضور داشته باشند ، برای شهری با مختصات پیچیده و چند بعدی تهران و حتی بسیاری از کلان شهرهای ایران همواره موضوعی چالش برانگیز بوده است.
آنچه در این میان اهمیت دارد نگاه کارشناسانه به انتقال واحدهای صنعتی و تولیدی است.بدون تردید انتقال یک کارخانه یا تولیدی با بیش از 50 کارگر به خارج از تهران باید با انتقال یک کارگاه تولیدی کوچک با 10 کارگر متفاوت باشد.
چندی پیش در خبرها خواندیم که تعدادی از کارگاه های تولید کیف و کفش در تهران برای انتقال به شهرکی که برای این صنف در قرچک ورامین در نظر گرفته شده است پلمپ شدند.
انتقال کارگاه های کوچک یکی از چالش های این روزهای اصناف به شمار می رود .همین چند ماه پیش بود که مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران ماجرای انتقال برخی شغل ها را بار دیگر بر سر زبانها انداخت.موضوعی که 30 سال به اشکال مختلف در حال اجراست.
رضا قدیمی از انتقال صنف پوشاک در بافت مرکزی و محدوده بازار و خیابان جمهوری خبر داده و گفته بود: این صنف در محدوده خیابان جمهوری و بازار مشکلات بسیاری از جمله حمل مواد اولیه و فرسودگی محیط داخل کارگاه‌ها داشتند و وجود چنین مواردی باعث شده بود که محیط کاری آنها ناامن شود و این ناامنی برای واحدهای مسکونی افراد نیز مشکلات زیادی را به وجود آورده بود؛ بر همین اساس 1.5 سال است که طرح انتقال آنها را شروع کرده‌ایم تا به یکی از شهرک‌های صنعتی انتقال یابند.
وی تاکید کرد: صنف پوشاک در حال حاضر 10 هزار واحد تولیدی در محدوده خیابان جمهوری و بازار دارد که در حقیقت 15 دسته شغلی را شامل می‌شوند که همگی به عنوان صنف پوشاک شناخته می‌شوند. سه شهرک صنعتی مورد بازدید آنها قرار گرفته تا با تایید صنف، فضای کافی و مناسب با قیمت معقول و به صورت اقساط در اختیار صنف پوشاک قرار گیرد.
وی با اشاره به پیچیدگی‌های انتقال صنوف به شهرک‌های صنعتی تاکید کرد: این انتقال در ابتدا با برخی مخالفت‌ها همراه است چرا که کارگران و نیروهای متخصص باید توسط واحدهای تولیدی به این شهرک‌ها انتقال پیدا کنند به همین دلیل ممکن است برخی انتقادها از این انتقال وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: صنوف کیف و کفش نیز به دلیل استفاده ازوسایلی مانند چرم، چسب مواد آتش زا در سالهای اخیر مشکلات بسیاری به ویژه در حوزه ایمنی حیطه کاری خود به وجود آورده‌اند. بر همین اساس انتقال آنان نیز در دستور کار قرار دارد.
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل از انتقال صنف تفت آجیل و نبات ریزان نیز خبر داد و گفت: این واحدهای تولیدی نیز در بافت مرکزی شهر تهران قرار دارند و به دلیل کار با سوخت‌های فسیلی به لحاظ ایمنی مشکلات بسیاری را برای این محدوده از شهر تهران به وجود آورده‌اند. حدود 260 واحد تولیدی در این دو صنف مشغول کار هستند که به دلیل همین مشکلات امکان نظارت مناسب به ویژه در مسائل بهداشتی روی آنها امکانپذیر نیست.
وی تاکید کرد: به دلیل موارد ایمنی و بهداشتی پس از اخطارهای متعدد، تعدادی از این واحدها تعطیل شدند. البته رویکرد ما در شهرداری تهران مدارا است و درخواست می‌کنیم این واحدهای تولیدی با ایجاد امکاناتی که در شهرک‌های صنعتی انجام شده به این شهرک‌ها منتقل شوند.
قدیمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به ساماندهی اوراقچی‌های میدان شوش اشاره کرد و گفت: 11 گاراژ در میدان شوش حضور دارند و بالغ بر 1200 واحد صنفی به صورت مجاز و غیرمجاز در این محدوده فعالیت می‌کنند.امروز با وجود نمایندگی‌ها و کمپانی‌هایی که همگی تعمیرگاه‌های مجاز دارند خود این گاراژ داران نیز دیگر از کار خود راضی نیستند.
وی ادامه داد: در حال حاضر تعدادی افراد ناباب نیز وارد این صنف شده‌اند و مشغول خرید و فروش اموال مسروقه هستند. بی تردید این گاراژها باید به نقطه‌ای منتقل شود که قابلیت کنترل و نظارت در آنجا وجود داشته باشد. بر همین اساس در یک همکاری مناسب در مجموعه ثامن الحجج واقع در محور خاوران 22 هکتار زمین در اختیار این افراد قرار گرفته تا با قیمت مناسب بتوانند واحد صنفی خود را منتقل کنند. در حال حاضر نیز حدود 50 درصد پیشرفت فیزیکی در این مجموعه حاصل شده است.
وی تاکید کرد: پس از انجام این انتقال کارگروهی با حضور معاونت شهرسازی و همکاری شرکت سرمایه گذاری شهر تهران برای نوسازی گاراژهای محدوده میدان شوش و ساخت پارکینگ مناسب برای این محدوده اقدامات اجرایی خود را آغاز می‌کنند.
همانگونه که از توضیحات این مقام مسئول پیداست قرار است به زودی بسیاری از واحدهای تولیدی بار سفر از تهران را بسته و به فضایی بیرون شهر منتقل شوند.در حقیقت نفس این اقدام بسیار پسندیده و تحسین برانگیز است اما از آنجائیکه در کشور ما ابتدا کارها انجام می شود و بعد آسیب شناسی می گردد به نظر می رسد این اقدام هم به همین گرفتاری مبتلا شده است.
**چالش اصلی انتقال واحدهای تولیدی چیست؟
عدم ایجاد تسهیلات زیربنایی در شهرک های صنعتی مصوب و ضعف بنیه مالی تملک و ساخت برخی از واحدهای صنعتی و نیز عدم توجه به وضعیت انتقال کارگران واحدهای تولیدی کوچک شاید اصلی ترین چالش پیش روی این طرح باشد.
همین چالش نیز سبب واکنش رئیس اتحادیه تولیدکنندگان کفش پس از پلمپ واحدهای تولیدی کفش در تهران شد.
رئیس اتحادیه کفاشان دست‌دوز تهران گفت: طی ۲ هفته اخیر، شهرداری تهران ۱۰۰ واحد تولیدی که در اطراف خیابان صف (باغ سپهسالار) و سعدی فعال هستند را پلمپ کرده و می‌گوید باید به شهرک صنعتی قرچک بروید.
رسول شجری اظهارداشت: سال گذشته شهرداری مصوبه‌ای داشته که واحدهای تولیدی کوچک صنفی باید از سطح شهر به شهرک‌های صنعتی اطراف تهران انتقال یابند که مشمول 7 واحد صنفی از جمله کفاشان، پیراهن‌دوزان، سراجان و چند صنف دیگر می‌شود.
وی اضافه کرد: شهرک صنعتی قرچک در 40 کیلومتری تهران برای جابجایی این اصناف در نظر گرفته شده که متاسفانه هنوز یرساختهای لازم برای جانمایی اصناف را ندارد، فقط در حد یک بیابان برهوت و جدول‌بندی زمین‌ها آماده شده و حداقل یک تا 2 سال زمان لازم است تا به شکل شهرک صنعتی درآید.
رئیس اتحادیه کفاشان دست‌دوز تهران با اشاره به اینکه از این منطقه بازدید داشته و حتی 200 فعال حوزه کفش را به شهرک صنعتی قرچک معرفی کرده تا کارهای نقل و انتقال خود را انجام دهند، افزود: به دلیل آماده نبودن این شهرک تنها 16 نفر توانسته‌اند به نتیجه برسند،مضاف بر آنکه شهرداری بابت تغییر کاربری واحدهای مسکونی به تجاری مستقر در منطقه 12 تهران که خیابان صف و سعدی را هم شامل می‌شود رقم‌هایی بین 300 میلیون تومان تا 800 میلیون تومان حتی به صورت اقساط دریافت کرده است.
شجری تصریح کرد: حال چگونه است که با وجود دریافت چنین مبالغی به یکباره اقدام به پلمپ 100 واحد تولیدی کفش که در هر کدام 10 تا 15 نفر مشغول به کارند می‌کند یعنی 1000 تا 1500 نفر به دلیل ناهماهنگی باید خانه‌نشین شوند و این در شرایطی است که مسئولان مدام به فکر اشتغال‌زایی برای کارگران هستند.
وی به برگزاری جلساتی با شهردار منطقه 12 تهران برای مهلت دادن به این واحدها تا آماده شده شهرک صنعتی قرچک اشاره کرد و گفت: شرکت شهرک‌های صنعتی متولی راه‌اندازی این شهرک است و امیدواریم مسئولان در این راستا برای پیشگیری از تعطیلی واحدهای تولیدی چاره‌ای بیاندیشند چرا که هدف ما هم انتقال این واحدهاست اما حتی خط متروی قرچک برای انتقال کارگران به این شهرک 3 سال آینده راه‌اندازی می‌شود.
تولیدکنندگان کارگاه های کوچک تهران نیز در گفتگو با خبرنگار دیوان اقتصاد از همین بی برنامگی ها گلایه کرده اند.
یکی از این تولید کنندگان در این خصوص می گوید:انتقال کارگاه ها به خارج از تهران طرح خوبی است که به روش بد اجرا می شود.
اسماعیل اعلایی که خود سالها در زمینه تولید کیف و کفش فعال است خاطر نشان می کند:چرا مسئولان نمی توانند فضایی شبیه نمایشگاه آفتاب با زیر ساخت های مناسب رفاهی ،شغلی،امنیتی و ایمنی آماده کرده و در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند.
وی تاکید می کند که با اجرای طرح ساماندهی مشاغل عده ای سودجو با استفاده از فضای بوجود آمده اقدام به خرید زمین های شهرک های صنعتی هدف گذاری شده کرده و هدفشان نه تنها تولید نبوده بلکه تنها منفعت طلبی باعث شده شرایط برای تولید کنندگان واقعی سخت شود.
یک تولید کننده دیگر هم در این زمینه تصریح می کند:انتقال صنوف خوب است اما به چه قیمتی باید این کار انجام شود.اینکه عده ای تولیدکننده خرد در قرچک ورامین یا سایر شهرک هایی که شبیه بیابان های بی آب و علف هستند رها و آواره شوند ساماندهی مشاغل نیست.
حسین پارسا می افزاید:رفتن به قرچک ورامین هزینه های زیادی دارد.کارگرها توانایی آمدن به این مکان را ندارند چرا که همه از قشر ضعیف هستنداز سوی دیگر و علاوه بر مشکل حمل و نقل مساله تامین امنیت و نیز مسایل ایمنی و درمانی آن منطقه نیز با اهمیت است.
وی انتقال مشاغل را بهترین راه برای درمان ترافیک در بافت مرکزی تهران و کلان شهرها دانسته و تاکید می کند:انتقال صنایع کوچک و تولیدی ها به خارج از تهران نیازمند مدیریت هوشمندانه و هدفمند است تا با رعایت همه پیش نیازها این کار خوب به بهترین شکل ممکن انجام شود.
تولید کننده دیگری نیز می گوید:انتقال تولیدی ها به خارج از تهران به جای رونق بازار کسب و کار موجب نابودی فعالان تولید می شود و با روح شعارهایی که درباره حمایت از صنایع کوچک داده می شود سازگاری ندارد.
ناصر عالی با اشاره به اینکه کارگران تولیدی او اعلام کرده اند که در صورت انتقال به قرچک به سر کار نخواهند آمد تصریح می کند:بسیاری از کارمندان و کارگران صنایع کوچک پوشاک و کیف و کفش و ... خانم ها هستند و انتقال غیرکارشناسی تولیدی ها به مکانی غیر استاندارد که حتی کمترین معیارهای امنیتی را هم ندارد مشکلات و آسیب های فراوانی در جامعه به وجود می آورد.
به گفته وی این اقدام به جای حمایت از تولید ملی به نابودی تولیدی هایی منجر می شود که محصولی 100 درصد ایرانی دارند.
آمار ها نشان می دهد تنها در صنف تولید کنندگان کیف و کفش تهران در حال حاضر 3 هزار کارگاه تولیدی کیف و کفش برای خروج از تهران و انتقال کارگاه های خود به شهرک صنعتی، ثبت نام کرده و مقدمات انتقال این کارگاه ها فراهم شده اما همچنان بیش از 7 هزار کارگاه، اقدامی برای ثبت نام جهت انتقال به این شهرک انجام نداده اند و این نشان دهنده عدم استقبال از این طرح است.
دراین میان علی فاضلی رئیس اتاق اصناف ایران هم قانون انتقال واحدهای تولیدی به شهرکهای اقماری را قانونی قدیمی می داند که در اجرا نواقصی دارد.
رئیس اتاق اصناف ایران در گفتگو با خبرنگار عصر اقتصاد تاکید می کند:در بخشی از این قانون آمده است که واحدهای آلاینده و مزاحم باید به شهرک های اطراف منتقل شوند اما در بخش دیگری از همین قانون نیز شهرداری ها مکلف شده اند تسهیلات ، تمهیدات و امکانات لازم را در شهرک ها برای واحدهای تولیدی فراهم کنند.
علی فاضلی با بیان اینکه اصناف از سال 72 درگیر این چالش هستند تصریح می کند:منظور و مراد از این طرح باید همراهی و کمک به تولیدی ها و اصناف باشد نه اذیت و آزار آنها که متاسفانه در حال حاضر این قانون موجب ایجاد مشکل برای بنگاه های کوچک شده است.
وی با اشاره به تلاشهای اتاق اصناف ایران برای تامین زیرساخت های شهرک های صنعتی و تولیدی در سالهای اخیر اذعان می کند که در حال حاضر تعامل خوبی میان اتاق اصناف و اتحادیه های صنفی وجود دارد که منجر به تجهیز هرچه سریعتر شهرک های تخصصی صنوف می شود.
فاضلی خبر تعطیلی واحدهای صنفی به بهانه انتقال آنها به شهرک ها را تکذیب کرده و اظهار می دارد:اگر در هر جای تهران واحد صنفی به این دلیل پلمپ شده باشد اعلام می کنم که متصدیان این واحدها می توانند به اتاق اصناف ایران مراجعه کنند تا مشکلشان توسط کارشناسان مربوطه حل شود.
رئیس اتاق اصناف ایران تاکید می کند: تا بحال همه شهرک هایی که توسط اتاق اصناف ساخته شده با همکاری صاحبان مشاغل بوده و حتی یک ریال هم بار مالی برای دولت و دولتمردان نداشته است.
فاضلی بار دیگر اذعان می کند: تولید کننده ها و صنایع کوچک باید همواره تکریم شوند چرا که چرخ اقتصاد کشور به همت این افراد می چرخد اما متاسفانه در برخی موارد بی حرمتی هایی نیز به حریم کاری آنان شده است.وی ضمن اعلام آمادگی اتاق اصناف برای احقاق حق صنوفی که احتمالا از پلمپ تولیدی شان دچار گرفتاری شده اند از این دسته فعالان اقتصادی خواست به اتاق اصناف مراجعه کنند.
درنهایت ذکر این نکته ضروری است که اجرای ناقص قوانین همواره موجب آسیب به اقتصاد خرد و کلان کشور شده و بیم آن می رود اجرای ناقص این قانون نیز همین ثمره را داشته باشد.
بدون شک صنایع و تولیدی های کوچگ باید مورد حمایت قرارگرفته تا نه تنها تعدادی که فعالند در راستای طرح احیای اقتصاد کشور فعال باقی بمانند بلکه واحدهای تولیدی غیر فعال نیز فعالیت خورد را از سر بگیرند که به نظر می رسد طرح انتقال برخی مشاغل به خارج از تهران و کلانشهرها هنوز با این هدف مهم فاصله زیادی دارد.
مراقب باشیم که در شرایط کنونی هدف ، احیا تولید و شکوفایی اقتصاد است نه نابود بنگاه های کوچک و تولیدی ها.