به گزارش دیوان اقتصاد، نفت بزرگترین کالای جهان است و ارزش بازار نفت جهان در سال ۲۰۲۲، به ۲.۷ تریلیون دلار است. این تجارت توسط نهادهای دولتی و خصوصی تسهیل می‌شود و همه نوع معامله‌گری در آن حضور دارند. تولیدکنندگان بزرگ نفت از جمله آمریکا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، روسیه و عراق، نفت به مصرف کنندگانی مانند اتحادیه اروپا تحویل می‌دهند و بخش بزرگی از این نفت، از هاب تجارت آمستردام-روتردام-آنتورپ عبور می‌کند.

این هاب به شبکه‌ای از بنادر متصل بوده و یک دروازه انرژی به سوی اروپا بوده و به مدت چندین دهه، یک بازیگر مهم در بازارهای نفت بین‌المللی بوده است. از آنجا که هاب آمستردام-روتردام-آنتورپ زیرساخت توسعه یافته و پالایشگاه‌ها و پتروشیمی، خدمات ذخیره سازی و بلندینگ و تاسیسات حمل و نقل دارد، به معامله گران کمک کرده است در زمان و هزینه صرفه جویی کنند.

بندر روتردام، هاب اولیه تجارت نفت بوده و بندر آنتورپ، میزبان صنعت مواد شیمیایی است در حالی که تخصص بندر آمستردام، در لجستیک و بلندینگ بوده و این بندر، هاب جهانی برای بلندینگ گریدهای مختلف بنزین است. نفتی که به هلند تحویل داده می‌شود، به صورت داخلی استفاده شده یا پالایش می‌شود و یا در بخش تولید مصرف شده و به مقصدهای جهانی یا به داخل صادر یا صادرات مجدد می‌شود.

مزایای اصلی که این هاب فراهم کرده است یعنی انعطاف پذیری، دسترس پذیری و تنوع محصولات و لجستیک، آن را یک هاب سرمایه‌گذاری جذاب برای صنایع مربوط مانند سوخت‌های زیستی کرده است. با در نظر گرفتن این که دولت‌های اروپایی متعدد استفاده از سوخت‌های زیستی یا سوخت‌های تجدیدپذیر دیگر را برای حمل و نقل تشویق می‌کنند، تاسیساتی که از قبل وجود دارد و اتصالی که بین بنادر این هاب وجود دارد، مزایای لجستیکی مهمی برای سوخت‌های زیستی فراهم می‌کند.

اسپانیا، آلمان، فرانسه، ایتالیا و هلند بزرگترین تولیدکنندگان سوخت‌های زیستی در اروپا هستند. در حال حاضر، سوخت‌های زیستی مبتنی بر محصولات کشاورزی، تنها ۴.۵ درصد از سبد انرژی حمل و نقل اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهند اما بیش از ۶۰ درصد از همه تجدیدپذیرها، در حمل و نقل مصرف شدند. انرژی زیستی در حال حاضر ۶۰ درصد از کل تولید انرژی تجدیدپذیر اتحادیه اروپا به حساب می آید.

در مجموع، بندر روتردام مستقیما ارزش افزوده ۲۷.۹ تا ۲۷.۲ میلیارد یورو در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ داشته است و نفت و فرآورده‌های نفتی به ارزش ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد یورو سالانه از طریق بنادر هلند تجارت می‌شوند. در این بین، سرمایه‌گذاری‌ها، اشتغال و نوآوری در بخشهای مختلف، به رشد اثر روتردام منتهی شده است.

در واقع، روتردام بیشترین حجم انتقال فله ای مایعات در اروپا را دارد زیرا نفتکش‌های کوچک می‌توانند سوخت روسی را به دلیل عمق کم کانال در مسیر بالتیک از روسیه به هلند، به هلند بیاورند. اما اوضاع همیشه این طور مطلوب نبود. برای مدت طولانی، فقط کشتی‌های  بزرگ در زمان مد آب، می‌توانستند به هامبورگ بیایند و در نتیجه انعطاف پذیری این بندر محدود شده بود. با این حال، روتردام به دلیل این که می تواند به عنوان یک نقطع تجمع استفاده شده و سوخت، از کشتی‌های  کوچکتر متعدد را دریافت کرده و سپس به نفتکش‌های بزرگ منتقل و به نقاط دیگر صادر کند، انعطاف پذیری بیشتری داشته است.

جالب است که منطقه آمستردام-روتردام-آنتورپ با وجود این که رسما شناخته نشده است اما یکی از هاب‌های تجارت نفت شناخته شده و یکپارچه جهان است. همچنین جالب است که این هاب عظیم با تلاشهای دولتی یا حتی برنامه ریزی هدفمند ایجاد نشده بلکه با تلاشهای پراکنده نهادهای خصوصی، شکوفا شد. شرکت‌های بین المللی بعدا دفاتر، تاسیسات تحقیقات و دفاتر دیگر را در هلند گشوده و در مسکن، مدارس و فعالیتهای تفریحی سرمایه‌گذاری کردند.

افول اهمیت آمستردام-روتردام-آنتورپ به عنوان یک هاب نفتی جهانی

از شانس بد این هاب نفتی، تحریم‌های اروپایی علیه نفت روسیه، مسیرهای تجارت نفت را تغییر داده و احتمالا از اهمیت هاب آمستردام-روتردام-آنتورپ در بلندمدت، می‌کاهد. پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین، اروپا بزرگترین بازار صادرات انرژی روسیه بود و بندر روتردام، در موقعیت خوبی برای کنترل، استفاده و توزیع مجدد میزان زیادی سوخت برخوردار بود.

اما از پنجم دسامبر سال ۲۰۲۲، نفت روسیه در اروپا دیگر پذیرفته نیست و واردات فرآورده‌های نفتی روسیه از پنجم فوریه سال ۲۰۲۳ ممنوع شده اند. جریان نفت پس از این ممنوعیت‌ها، به بزرگترین میزان ممکن از آمستردام-روتردام-آنتورپ تغییر مسیر پیدا کرده است. به یکباره، بندر روتردام دیگر دریافت کننده اصلی نفت روسیه نیست. واردات نفت روسیه به اروپا در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲ کاهش پیدا کرد و صادرات بیشتر از آمریکا، نروژ و برزیل جای آن را گرفت.

بعلاوه، مسیرهای تجارت مستقیم از روسیه به چین و هند و همچنین بهبود توانمندی‌های تولید شرکت‌های خاورمیانه‌ای، در بلندمدت، ماندن به عنوان یک هاب تجارت نفت مهم را برای آمستردام-روتردام-آنتورپ دشوارتر خواهد کرد. همچنین در کوتاه مدت، تجارت بنزین از طریق بندر آمستردام احتمالا به دلیل استانداردهای جدید بنزین که در هلند معرفی شده است، به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. شرکت‌های هلندی اکنون ملزم هستند استانداردهای سخت گیرانه‌تری را برای تولید و صادرات بنزین رعایت کنند.

بازار دیزل اروپا هم با چالش‌هایی روبروست. نظر به این که پالایشگاه‌های  پیچیده روتردام توانسته اند از پالایش نفت ترش سنگین روسیه به نفت شیرین‌تر سوئیچ کرده و گریدهای نفتی شیرین را جایگزین نفت اورال کنند، مسائلی در خصوص عرضه دیزل به وجود آمده است. در این بین، قیمت بالای گاز طبیعی در اروپا، به خصوص در اوایل سال ۲۰۲۲، بسیاری از تولیدکنندگان را ناچار کرد به استفاده از دیزل روی بیاورند و کمبود عرضه این سوخت تشدید شد. اتحادیه اروپا تلاش می‌کند دیزل را از هند وارد کنند و واردات محدودی از آمریکا دارند که نتوانسته است به رفع کمبود بازارهای داخلی آنها کمک کند. این امر دولت‌های سراسر اروپا را وادار کرده است سهم دیزل در ذخایر استراتژیک خود را با انتظاری که برای بالا رفتن قیمت آن در سال ۲۰۲۳ دارند، افزایش دهند.

اما فقط هلند و تجارت نفت از آمستردام-روتردام-آنتورپ نیست که از جنگ روسیه داغ شده است. تغییر مسیر از آمستردام-روتردام-آنتورپ که یک مرکز صنعتی، هاب تجاری، گره لجستیکی و بندر بانکرینگ است، پیامدهای منفی برای فعالیتهای دیگر خواهد داشت و تاثیر منفی بر انعطاف پذیری صنایع گذاشته و قیمت تولید را افزایش می‌دهد.

البته، هلند احتمالا یک هاب مهم گاز طبیعی می‌ماند. گاز طبیعی، پس از حذف نفت روسیه، اهمیت زیادی در اروپا پیدا کرده است و هلند خانه تاسیسات انتقال تی‌تی‌اف است که بزرگترین پلتفرم تجارت دیجیتالی گاز طبیعی است.

بر  اساس گزارش اویل پرایس، دولت هلند طی چند دهه گذشته، سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام داده و سیاست‌هایی را پیاده کرده است که این کشور را به هاب اروپایی اصلی برای گاز طبیعی تبدیل کرده است.