به گزارش دیوان اقتصاد؛این وضعیت تا سال 95 و به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای ادامه یافت ، برجام فصل الخطاب پایان دادن به محدودیت صادرات نفت ایران شد و با رفع تحریم های بین المللی تا زمان حاضر تولید نفت ایران به 2.3 میلیون بشکه رسیده است و ایران قصد دارد تولید خود را تا سال 2017 میلادی روزانه به 4 میلیون بشکه برساند .

با نگاهی به مسائل نفت در دو سال اخیر باید گفت  که طلای سیاه نوسانات بسیاری را پشت سر گذاشت و نرخ آن  ازسال   2014 تاکنون حدود 60 درصد افت را تجربه کرده که بخش زیادی از این افت در  این سال به ثبت رسیده است. بر این اساس بهای نفت خام آمریکا که در نیمه اول 2014 رقمی حدود 100 دلار را ثبت کرده بود ناگهان به حدود 26 دلار رسید و در حال حاضر از 40 دلار عبور کرده است .

بر اساس این گزارش ،عرضه اضافی نفت به بازار سبب  ذخیره سازی نفت جهان در سال 2015 میلادی از مرز 3 میلیارد بشكه فراتر رود. آژانس بین المللی انرژی  نیز پیش بینی می كند در نیمه نخست سال جاری میلادی روزانه شاهد افزایش 1.5 میلیون بشكه ای ذخیره سازی نفت جهان باشیم.

از سویی براساس آمار منتشر شده، به دلیل كاهش بهای نفت، ذخایر ارزی تولیدكنندگان نفت جهان كاهش یافته و حدود نیمی از آن مربوط به عربستان سعودی است كه به 138 میلیارد دلار یا 23 درصد از كل ذخایر این كشور می رسد. پس از آن كشورهای روسیه، الجزایر، لیبی و نیجریه هستند.

عربستان در 3 ماهه چهارم سال گذشته میلادی 38.1 میلیارد دلار از ذخایر خود را هزینه كرده كه بزرگترین كاهش 3 ماهه از سال 1962 است.

این گزارش می افزاید،آژانس بین المللی انرژی برآورد خود از رشد تقاضای جهانی نفت خام را برای سال جاری میلادی اندكی كاهش داد و به یك میلیون و 160 هزار بشكه در روز رساند. این نهاد مطالعاتی انرژی وابسته به كشورهای مصرف كننده اصلی نفت دردنیا با اشاره به كند شدن رشد تقاضای نفت در آمریكا، اروپا و چین اعلام كرد: ممكن است هند در زمینه برخورداری از بیشترین رشد تقاضای نفت جهان، جایگاه چین را تصاحب كند. این آژانس همچنین پیش بینی كرده که عرضه نفت از سوی كشورهای غیر عضو اوپك در سال جاری میلادی ٧٠٠ هزار بشكه در روز كاهش یابد

کارشناسان معتقدند طی این سال‌ها اقدامات زیادی برای مقابله با روند نزولی بهای نفت انجام شد که از جمله آنها می‌توان به 3 نشست اوپک در این دوره‌ها اشاره کرد که هیچ‌کدام از آنها نتیجه‌ای را در جهت تثبیت بازار نفت در پی نداشته ،  عربستان دست از استراتژی خود (تولید بیشتر حتی در ازای قیمت کمتر) برنداشت و کشورهای حوزه خلیج فارس مانند کویت، امارات و قطر دنباله‌روی این روش شدند.

اوپک و فرار از بحران مالی

در چنین شرایطی بزرگترین تولید‌کننده اوپک در وضعیتی قرار گرفت که برای رهایی از بحران مالی مجبور شد برای اولین بار از بازارهای بین‌المللی پول قرض کند و کاهش برنامه‌های رفاهی و تغییرات محسوس اقتصادی را در کنار فروش بخشی از دارایی‌های مهم خود همچون آرامکو در دستور کار قرار دهد. ونزوئلا اما دیگر کشور نفتی است که خسارات فراوانی را در نتیجه کاهش بهای نفت متحمل شده است تا جایی که مسیر سقوط اقتصاد بیمار این کشور از سال 2014 به بعد به شدت هموار شد.

یکی از مسائلی که در ماه های اخیر توسط کشورهای تولید کننده نفت به ویژه عربستان به عنوان دومین تولید کننده جهان مطرح بوده، جلوگیری از کاهش قیمت نفت است ریاض معتقداست با اجرای طرح تثبیت یا فریز نفتی می توان ضمن ثبات بازار از کاهش قیمت ها جلوگیری کرد .

ایران نیز بارها اعلام کرده بود که با رفع تحریم ها با سرعت قصد بازپس گیری جایگاه و سهم خود را از بازار نفت داشته و هیچ ملاحظه ای را نیز روا نمی دارد و در واقع مهمترین اولویت خود را در شراط جدید افزایش تولید و تلاش در جهت احیای میدان‌های نفتی و بازگرداندن صنعت نفت کشور به شرایط عادی قرار می دهد . و حال در چنین وضعیتی اجلاس دوحه مطرح می شود ، طرحی برای متقاعد کردن کشورها به کاهش قیمت، 

این طرح حدود 3 ماه پیش با  برنامه ریزی برخی کشورهای نفتی به خصوص عربستان، عراق و ونزوئلا و در پی تداوم روند کاهش قیمت نفت مطرح شد. کاهش شدید قیمت نفت و رسیدن آن به 30 دلار برای هر بشکه، کشورهای نفتی را در شرایط شدید مالی و اقتصادی قرار داد. برخی کشورها به‌ویژه عربستان سعودی که در ابتدا به‌صورت هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده، زمینه کاهش قیمت نفت را موجب شده بودند، در ادامه راه، کنترل روند کاهش قیمت نفت را از دست دادند.

علیرضا سلطانی کارشناس ارشد انرژی دراین باره اظهارکرد : عربستان سعودی و برخی کشورهای حامی آن از اوایل سال 2015، با انگیزه غیراقتصادی کردن تولید نفت شل، تولید نفت خود را افزایش دادند. این سیاست که از حمایت نسبی عمده تولیدکنندگان برخوردار بود خیلی سریع زمینه کاهش قیمت نفت را فراهم کرد و به اهداف خود نیز رسید .

استقبال ایران از سیاست کاهش تولید و صادرات نفت

اما با جدی شدن احتمال به توافق رسیدن ایران و غرب در موضوع هسته‌ای و انعقاد این توافق، عربستان سعودی و حامیان منطقه‌ای وی در بازار نفت را به تداوم اجرای سیاست کاهش قیمت نفت برای تحت فشار قرار دادن ایران به لحاظ سیاسی و ممانعت از افزایش تولید آن با رفع تحریم‌های نفت، وادار ساخت.

وی افزود: ایران از مدت‌ها پیش اعلام کرده بود که از هرگونه سیاست کاهش تولید و صادرات نفت برای بهبود قیمت‌ها در بازار استقبال می‌کند اما این استقبال با در نظر داشتن سهم ایران از بازار جهانی قبل از اعمال تحریم‌های نفتی است. از نظر ایران هرگونه توقع و انتظار برای کاهش تولید با لحاظ شرایط فعلی که ایران از سهمیه واقعی خود در نتیجه اعمال تحریم‌ها به‌دور است، غیرمنطقی و غیرمنصفانه است.

وزیر نفت نیز در یکی از اظهارات خود در باره بازگشت ایران به بازار نفت گفت :  «ما به اعضای اوپک و برخی کشورهای غیر عضو اوپک همچون روسیه که با ما در ارتباط بودند گفتیم که باید واقعیت بازگشت نفت ایران را به بازار درک کنند زیرا اگر ایران بخواهد تولید نفت را در سطح ماه ژانویه تثبیت کند بدان معناست که هیچ اتفاقی در رفع تحریم های این کشور نیفتاده است.«

فریز نفتی بازگشت به تحریم ها

بیژن نامدار زنگنه این موضوع را نیز گفته است که پذیرش طرح فریز نفتی به معنای بازگشت به تحریم ها است .

در نشست یکشنبه 29 فروردین (17 آوریل ) تولید کنندگان مهم نفت در پایتخت قطر (دوحه ) گردهم آمدند تا در خصوص تثبیت (فریز) سطح تولید نفت در ژانویه سال 2016 به توافق برسند .دراین شست علاوه بر 4 کشور عربستان ، قطر ، روسیه و ونزوئلا که در نشست قبلی  نیز حضور داشتند کشورهای نیجریه ، عمان ، امارات متحده عربی ، الجزایر ، آنگولا ، جمهوری آذربایجان ، کلمبیا ، اکوادور ، مکزیک ، اندونزی ، عراق ، قزاقستان و کویت نیز شرکت کردند.

ایران ابتدا تصمیم گرفت که نماینده خود را به این اجلاس اعزام کند اما بعد از تصمیم قبلی خود برای اعزام نماینده ای به نشست دوحه صرف نظر کرد .

وزیر نفت در باره حضور نیافتن نماینده ایران دراین نشست گفت : «ما به این نتیجه رسیدیم که نشست دوحه برای کسانی است که می خواهند طرح فریز نفتی را امضا کنند و اگر می خواستیم نماینده ای از ایران در این نشست حضور داشته باشد برای این بود که حمایت خود را از این طرح نشان دهیم، اما از آن جا که قرار نیست ایران این طرح را امضا کند، بنابراین ضرورتی برای حضور نماینده ایران در این نشست وجود ندارد.»

شکست فریز نفتی واقعیت است

سلطانی در گفت وگوی اختصاصی با دیوان اقتصاد در باره این نشست اظهار داشت : این واقعیت وجود دارد که اجلاس دوحه در ارتباط با هدف و برنامه ای که برای آن برگزار شده بود یعنی فریز نفتی با شکست مواجه شد در واقع این کشورها در اتخاذ سیاست تثبیت با هدف کاهش قیمت در برابر روند افزایشی ناموفق بودند اما از نظر کلان تر می توان نشست را خوب ارزیابی کرد .

وی گفت : دراجلاس دوحه برای اولین بار کشورهای نفتی اعم از عضو اوپک و غیر اوپک برای یک هدف مشترک دور هم جمع شدند تا با کمک و همکاری یکدیگر در بازار تاثیر داشته باشند مسئله ای که قبل از دوحه وجود نداشت ، پیشتر نشست های دو جانبه یا چند جانبه برگزار می شود.

به گفته سلطانی ، نشست دوحه آغاز فرایندی برای کشورهای نفتی عضو و غیر عضو اوپک همچون روسیه ، مکزیک و نروژ  و در راستای تثبیت قیمت و منافع کشورها مفید بوده است .

این کارشناس ارشد انرژی ادامه داد : اگر چه ایران در اجلاس دوحه شرکت نکرد که البته توجیهات منطقی خود را نیز دارد اما  به نوعی از این رویکرد یعنی تثبیت تولید حمایت کرده و به دلایلی خود را مسثتنی کرده است.

پیش بینی حرکت رشد قیمت نفت از ماه ژوئن

وی درباره تاثیر این اجلاس بر قیمت نفت که در 2روز اخیر شاهد کاهش قیمت آن بودیم نیز گفت :  اجلاس دوحه به توافقی منجر نشد و در کوتاه مدت نیز شاهد افزایش قیمت نخواهیم بود اما به علت مشارکت و همکاری کشورها احتمال می رود از  ماه ژوئن شاهد افزایش قیمت اما با سرعت کمتر باشیم .

سلطانی همچنین درباره رفتارهای نسنجیده و مغرضانه سعودی ها گفت : ریاض سیاست های خود را که البته شیطنت آمیز است را به ویژه در خصوص ایران اعمال می کند .

به اعتقاد این کارشناس انرژی ، عربستان یکی از عوامل موثر کاهش قیمت نفت در ماه های اخیر بوده  و باعث شده که هزینه های بی ثباتی این کشور افزایش یابد .

شکست عربستان در قبال ایران 

وی گفت : دولتمردان عربستان پس از برجام رفتاری را با تحت فشار قرار دادن ایران از نظر دیپلماسی و نفت در پیش گرفتند .

وی ادامه داد : با این حال بهانه عربستان برای توافق در دوحه ، مشروط براینکه ایران نیز در شرایط فعلی از تثبیت نفت پیروی کند کاملا غیر منطقی بود چرا که ریاض خود بزرگترین متضرر  به دلیل افزایش تولید نفت در مقطعی بود ، کشوری که در شرایط حاضر با کسری مالی مواجه شده و تلاش می کند تا خود را از این وضعیت تجات دهد .

سلطانی افزود: عدم حضور ایران در نشست دوحه در سطح وزیر اولا بار دیگر شکست طرح عربستان سعودی در قبال ایران را موجب شد، چرا که مانع از این شد که ایران در زمین کشورهای عربی به رهبری عربستان بازی کند. عربستان تلاش می‌کرد ایران را تحت فشار اخلاقی و بین‌المللی قرار دهد تا مانع از افزایش صادرات آن پس از رفع تحریم‌ها و باز شدن گشایش در فضای اقتصادی آن شود. ثانیا، حضور ایران با توجه به شرایط متمایز آن نسبت به کشورهای دیگر که در بالاترین سطح تولید می‌کنند، قابل توجیه نبود.