به گزارش دیوان اقتصاد ،دریاچه ارومیه که ورودی های خود را به دلیل مصرف بی رویه و بدون کنترل از دست داده است، حال با برنامه های نیمه کاره مسئولین مربوط روز به روز به مرگ خود نزدیک تر می شود.

اما نگاهی اجمالی به آمار ها نشان می دهد که دریاچه ارومیه از سال 1373 به دلیل مصرف بی رویه از آب های زیر زمینی اطراف دریاچه و سدسازی های بی حد و مرز در رود های تغزیه کننده این دریاچه، شروع به خشک شدن کرد. اما مساله این است که از آن سال که دریاچه ارومیه شروع به کاهش سطح کرد تا بیست سال بعد که هشت متر از ارتفاعش کم شد، هیچ دستگاهی برای مقابله با این مشکل کاری انجام نداد.

یعنی باید حتما بیست سال می گذشت و وضع به این حالت بحرانی در می آمد تا مسئولین به فکر بیافتند و یک ستاد که تنها برنامه های دور از دسترس ارائه می دهد، تشکیل شود.

این در حالی است که تعدادی از کارشناسان بر این باورند که تغییر الگوی کشت در اطراف دریاچه ارومیه در سال های اخیر و انتقال آب اصلی ترین رود های تامین کننده آب دریاچه به تبریز، مهم ترین دلایل خشکی این دریاچه هستند.

دلایلی که مسئولین به هیچ عنوان آنها را بیان نمی کنند. اما چرا این دلایل همچنان تا حدودی پنهان مانده اند؟ گفته می شود از آنجایی که تامین آب تبریز برای دولت مهم تر از احیا دریاچه ارومیه است و آبرسانی به این شهر پر جمعیت از راه های دیگر بسیار پر هزینه است و دولت مایل نیست در این راستا سرمایه گذاری کند، همچنان آب از مهم ترین رود های تامین کننده دریاچه ارومیه، گرفته می شود و به شهر های بالا دست می رود.

از طرفی هم به این دلیل که در سال های اخیر الگوی کشت از کم آب بر به پر آب بر تغییر کرده است، و دولت در همان سال های دور با سد سازی آب زیادی در اختیار کشاورزان قرار داده است و آنها هم به صورت غرق آبی کشت کرده اند، این الگوی مصرف در کشاورزان آن منطقه تبدیل به عادت شده است و آب را به صورت کنترل نشده ای مصرف می کنند.

علاوه بر این چاه هایی که در اطراف این دریاچه به صورت عمیق و نیمه عمیق حفر شده اند، منابع زیر زمینی تامین کننده دریاچه را خشکانده اند.

با این حال باید به این نکته هم اشاره کرد که اقداماتی در راستای بهبود وضعیت دریاچه ارومیه انجام شده است. مهم ترین راهکاری که برای احیا این دریاچه در نظر گرفته می شود، این است که پروژه هایی برای انتقال آب به این دریاچه انجام شود. اما در کنار این راهکار، کنترل کشاورزی در اطراف دریاچه و کاهش برداشت آب از منابع زیر زمینی نیز در نظر گرفته شده است.

دولت نیز با تکیه بر این راهکار تلاش دارد تا با سرمایه گذاری مستقیم و جذب سرمایه، اقداماتی را برای انتقال آب به این دریاچه بحران زده انجام دهد. اما مساله ای که مطرح می شود این است که احیا این دریاچه چه میزان سرمایه نیاز دارد و این سرمایه را چه نهادی مدیریت خواهد کرد؟

ستاد احیا دریاچه ارومیه که در راس امور مربوط به این دریاچه قرار دارد مسئولیت بودجه بندی و مدیریت اقدامات مربوط را به عهده دارد.

نهمین جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در همین راستا چندی پیش با حضور معاون اول رئیس جهور و برخی دیگر از مسئولین مربوط برگزار شد.

اسحاق جهانگیری در خلال این جلسه با تاكید بر ضرورت اجرای دقیق مصوبات احیاء دریاچه ارومیه، گفت: همه دستگاه ها مكلف به اجرای دقیق و كامل این مصوبات هستند و اگر كسی از این مصوبات تخطی نماید باید پاسخگو باشد.

معاون اول رییس جمهور همچنین با اشاره به برخی گزارش ها درباره فعالیت برخی واحدهای تولیدی و صنعتی كه در مغایرت با برنامه های احیا دریاچه ارومیه هستند، افزود: سازمان حفاظت محیط زیست هم در مرحله احداث و هم در مرحله بهره برداری از واحدهای تولیدی باید نظارت داشته باشد تا چنانچه عملكرد واحدهای تولیدی در مناطق غرب كشور كه برخلاف مصالح دریاچه ارومیه باشد از ادامه فعالیت آنها جلوگیری گردد.

وی همچنین با تاكید بر ضرورت بكارگیری روش های نوین آبیاری كه با بیشترین بازدهی و صرفه جویی در منابع آب همراه است، خاطر نشان كرد: لازم است در حوضه دریاچه ارومیه مقرراتی وضع شود تا پس از استفاده از روش های آبیاری نوین،‌ آب صرفه جویی شده برای توسعه كشت و زراعت و توسعه مصرف مورد استفاده قرار نگیرد.

جهانگیری از سازمان برنامه و بودجه كشور خواست در تخصیص اعتبارات نگاه ویژه ای به طرح ها و پروژه های مرتبط با احیاء دریاچه ارومیه داشته باشد و حتی المقدور اعتبارات این طرح ها را با اولویت تخیص دهد.

در این جلسه مقرر شد سازمان برنامه و بودجه نسبت به تخصیص منابع جدید مالی برای متقاضیان كه قبلاً ‌از تسهیلات آبیاری نوین استفاده كرده اند به شرط امكان صرفه جویی و عدم توسعه مصرف و امكان رسیدن آب به دریاچه ارومیه اقدام نماید.

در این نشست همچنین مقرر شد 60 درصد اعتبار مصوب ماده 10 و 12 طرح نجات دریاچه ارومیه درسال 1396 تخصیص و پرداخت گردد.

در ادامه این جلسه تصمیمات دیگری نیز در راستای احیاء دریاچه ارومیه اتخاذ شد و مقرر گردید که به آنها پرداخته می شود.

دبیرخانه كارگروه موضوع اخذ تسهیلات مالی خارجی (فاینانس) برای احیاء دریاچه ارومیه را با هماهنگی وزارت امور خارجه مورد بررسی كارشناسی قرار دهد و نتیجه را به جلسه آینده ستاد گزارش نماید.

دبیرخانه كارگروه نسبت به اخذ تسهیلات مالی داخلی برای احیاء دریاچه ارومیه با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه اقدام كند.

سازمان حفاظت محیط ‌زیست مکلف شد با تامین اعتبار لازم از محل اعتبارات طرح نجات دریاچه ارومیه نسبت نصب و راه‌اندازی تجهیزات لازم برای نظارت آنلاین بر روی ایستگاه‌ های هیدرومتری شاخص ورودی آب به دریاچه ارومیه جهت ثبت و ضبط مستمر اطلاعات آب ورودی به دریاچه ارومیه تا پایان شهریور 1397 اقدام نماید.

وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی مکلف شدند اجرای تحویل حجمی آب ابتدای شبکه فرعی آبیاری و زهکشی پایاب سد مهاباد (با تامین اعتبار لازم از محل طرح نجات دریاچه ارومیه) را از ابتدای دوره آبیاری سال زراعی 97-1396 اجرایی نمایند.

وزارت نیرو مکلف شد نسبت به تشکیل کمیته مشترک مدیریت تحویل آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه با همکاری دبیرخانه کارگروه جهت اجرایی نمودن انتقال آب مصوب از این سد از ابتدای اردیبهشت 1397 به دریاچه ارومیه (پیرو بند 1 مصوبات شماره 31620 مورخ 1394/03/16 کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه) اقدام نماید.

دبیرخانه کارگروه مکلف شد با تشکیل کمیته نظارتی انتقال آب زاب جهت پیگیری اجرای دستور شماره 51892 مورخ 1396/05/01 رئیس محترم جمهور در خصوص طرح انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه با عضویت نماینده سازمان برنامه و بودجه و وزارت نیرو اقدام نموده و گزارشات سه ماهه از وضعیت اجرای پروژه به رئیس کارگروه (پیرو دستورات شماره 77191 مورخ 28/06/1396 و 79107 مورخ 1396/07/01 معاون اول محترم رئیس‌جمهور در خصوص طرح انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه) ارائه نماید.

اما نکته اینجا است که تا کنون چه میزان اعتبار برای احیا این دریاچه در نظر گرفته شده و چه اندازه ای از آن نیز پرداخت شده است؟

گفته می شود در چهار سال گذشته 2400 میلیارد تومان بودجه برای این دریاچه در نظر گرفته شده است که به گفته برخی مسئولین تا کنون درصد کمی از این بودجه چرداخت شده است.

ارقام ارائه شده توسط مسئولین از 20 درصد شروع شده و تا 40 درصد ادامه دارد. اما این نوسان در آمار ها به خودی خود می تواند پرسش های زیادی را ایجاد کند.

با این حال گفته می شود حدود 40 درصد از منابع در نظر گرفته شده تخصیص یافته است و 60 درصد دیگر نیز طبق تصمیم کارگروه نجات دریاچه ارومیه در آینده نزدیک پرداخت خواهد شد. علاوه بر این سوال دیگری نیز در این خصوص مطرح می شود که فاینانس برای احیا این دریاچه با چه توجیهی انجام خواهد شد. با وجود این که فائو مساله نجات دریاچه ارومیه را یک موضوع جهانی اعلام کرده است و تلاش دارد از یک سرمایه گذاری ژاپنی برای رسیدگی به این مهم استفاده کند، همچنان این سوال وجود دارد که سود دهی این فاینانس از چه منبعی تامین خواهد شد؟

اما گفته می شود بیشتر این سرمایه گذاری ها در زمینه های تحقیقاتی خواهد بود و بودجه اصلی را ایران باید تخصیص دهد. به باور برخی از کارشناسان احیا این دریاچه در حدود 20 هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد که تا کنون تنها ده درصد آن تصویب شده و کمتر از 4 درصد آن پرداخت شده است.

از این رو بسیاری از فعالان محیط زیست و مدیران محلی به انتقاد از فعالیت های انجام شده از طرف دولت پرداخته اند، که چرا اقدامات مطلوبی در راستای احیا این دریاچه انجام نشده است.

با این وجود کسی هنوز به این موضوع اشاره نکرده است که برای احیا این دریاچه نباید به فکر فاینانس گرفتن و سرمایه گذاری های کلان باشیم. بلکه باید کشاورزان را راضی کرد که دست از الگوی کشت کنونی خود بردارند و آب رودخانه ها را رها کنند تا خود طبیعت برای احیا خودش دست به کار شود.

اما این موضوع در کشور اپیدمی شده است که بحران را ایجاد کنیم و سپس به سراغ جبرانش برویم. ای کاش کسی به مسئولین یاد آوری کند که بهترین راه مدیریت بحران، ایجاد نکردن آن است.

بیست سال غفلت که دلیلی شد برای مرگ دریاچه با بودجه بندی و اقدامات سطحی حل نمی شود. بلکه باید به فکر چاره ای اساسی بود. تا شاید روزی نگین درخشان کشور دوباره شروع به درخشیدن کند.