به گزارش دیوان اقتصاد به نقل از دویچه وله،بانک مرکزی ایران روز چهارشنبه ۹ اسفند (۲۸ فوریه) برای مقابله با نوسانات شدید بازار ارز با انتشار ابلاغیه‌ای سیاست پولی جدیدی را به مورد اجرا گذاشت. بر اساس این سیاست پولی و مالی جدید، ثبت سفارش واردات با دلار آمریکا ممنوع شده است.
این اقدام بانک مرکزی در تکمیل سیاست گواهی سود سپرده و پیش‌فروش سکه بود. سیاست‌هایی که با هدف کاستن از نقش دلار در بازار ارز کشور و ایجاد زمینه‌های جایگزین کردن ارز کشورهای دیگر پیش بینی شد‌ه بودند.
دلار در اقتصاد جهان دو نقش متفاوت را ایفا می‌کند و از این رو سیاست حذف دلار از سیستم پولی و مالی ایران تنها با در نظر گرفتن این دو نقش متفاوت ممکن است.
یکی از این نقش‌ها، محاسبه‌ای است و دیگری مبادله‌ای. به سخن دیگر، صرف‌نظر از اینکه دلار چه حجمی از پول در گردش جهان را به خود اختصاص دهد، در محاسبات مالی و معاملات بازرگانی جهان نقش‌آفرینی می‌کند.
نقش محاسبه‌ای دلار باعث شده که این واحد پولی به "ارز مرجع" بدل شود. نقش مبادله‌ای دلار را در اقتصاد "ارز عملیاتی" می‌خوانند.
۱. دلار به‌مثابه واحد سنجش
دلار به‌مثابه ارز مرجع، برای کشورهای صادر کننده نفت و گاز، و به این ترتیب برای ایران، اهمیتی مضاعف می‌یابد. واژه‌ی پترودلار در واقعیت امر ناظر بر رابطه بین دلار و نفت است.
برخی از کارشناسان این رابطه را محصول مناسبات مالی آمریکا و عربستان، به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت می‌دانند. گفته می‌شود که معاملات نفتی و تسلیحاتی بین آمریکا و عربستان در سال‌های دهه هفتاد، نقش دلار را به‌مثابه ارز مرجع بهای نفت در جهان تثبیت کرد. نقشی که عملا پس از جنگ جهانی دوم برعهده دلار قرار گرفته بود.
تلاش برای کاهش نقش دلار در بازارهای جهانی انرژی پدیده جدیدی نیست و این موضوع ربطی به سیاست اخیر ایران ندارد. به عنوان نمونه، روسیه، چین و اتحادیه اروپا نیز عملا در این راستا گام‌بر می‌دارند.
چین بر آن بوده تا بخشی از معاملات نفتی خود را با واحد پولی خود، یعنی "یوان" انجام دهد. در همین رابطه چین و جمهوری اسلامی ایران در ماه دسامبر تصمیم گرفتند تا قراردادهای مربوط به معاملات نفتی را بر پایه "یوان" پیش ببرند.
کاهش نقش دلار برای روسیه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پوتین در جریان سفر خود به تهران و دیدارش با خامنه‌ای و روحانی موضوع حذف دلار یا کاهش نقش آن را در معاملات اقتصادی دو کشور مطرح کرده بود.
۲. دلار به‌مثابه واحد مبادله
دلار در چارچوب بازار انرژی در جهان تنها به‌مثابه واحد سنجش و ارزش‌گذاری نفت و گاز کارکرد ندارد، بلکه ارز عملیاتی در حوزه معاملات نفت و گاز است.
افزون بر آن، چون دلار مبنای محاسبه ارزش نفت است، معاملات جهانی نیز با دلار صورت می‌گیرد. استفاده از هر واحد ارزی دیگر، مستلزم محاسبه روزانه نرخ برابری آن ارز در قیاس با دلار آمریکا است و چنین امری می‌تواند بر نقل و انتقالات بانکی ارزش سفارش نفت تاثیر نهد.
نقش دلار در اقتصاد جهان تنها محدود به بازار انرژی نمی‌شود. بسیاری از معاملات بازرگانی در جهان نیز بر پایه دلار صورت می‌گیرد. همین امر نیز می‌تواند بر سیاست حذف دلار به‌مثابه ارز مرجع در مبادلات تجاری تاثیر نهد.
نقش دلار در ایران در سایه تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های ناظر بر نقل و انتقالات ارزی عملا کاهش یافته بود. در واقعیت امر، ثبت سفارش‌های وارداتی در ایران از دو طریق صورت می‌گیرد: از طریق بانک‌ها و از طریق منابع مالی خصوصی.
از آنجا که به علت تحریم‌های آمریکا، امکان تسویه دلاری برای سیستم بانکی کشور وجود ندارد، واردات ایران عمدتا بر پایه ارزهای دیگر و از جمله بر پایه یورو صورت می‌گیرد.
مهدی کسرایی‌پور، مدیرکل سیاست‌ها و مقررات ارزی بانک مرکزی گفته که به دلیل عدم دسترسی به مکانسیم تسویه دلاری ظرف سال‌های اخیر از طریق بانکی "هیچ ثبت سفارش دلاری" صورت نگرفته است.
به عبارت دیگر، ابلاغیه بانک مرکزی در زمینه منع ثبت سفارش با دلار رسمیت دادن به وضعیتی است که عمدتا جریان دارد. ثبت سفارش غیر بانکی واردات نیز که گویا دلار آن از طریق صرافان تهیه می‌شود، نمیتواند رقم قابل ملاحظه‌ای باشد.