به گزارش دیوان اقتصاد به نقل از ایبِنا، تقریباً هر روز رمزارزهای جدیدی ظهور می‌کنند و بسیاری از نهادهای ذی‌ربط این سؤال را دارند که آیا بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف نیز باید رمزارز منتشر کنند یا خیر. سؤال اصلی آن است که رمزارز بانک مرکزی چه صورتی دارد و سودمندی آن در چیست. در این یادداشت سعی می‌شود یک دسته‌بندی از انواع پول صورت گیرد و جایگاه رمزارز بانک مرکزی در میان سایر انواع پول مشخص شود.

اول باید تعریفی از پول ارائه کنیم. در اینجا منظورمان از پول هر ابزاری است که: الف) برای مبادله از آن استفاده می‌شود، ب) واحد شمارش ارزش تلقی می‌شود و ج) وسیله‌ی ذخیره‌ ارزش است. (برای توضیح به یادداشت ارزهای رمزی از منظر کارکردهای پول نگاه کنید). پول‌ها را می‌توان بر مبنای انتشاردهنده، شکل پول، دسترسی و سازوکار انتقال به هشت دسته‌ مختلف دسته‌بندی کرد.

منظور از انتشاردهنده آن است که آیا پول مورد نظر توسط بانک مرکزی کشورها منتشر شده یا توسط نهادی غیر بانک مرکزی؛ برای نمونه ریال و پوند و دلار توسط بانک مرکزی انتشار می‌یابد و پول‌هایی همچون دسته‌چک بانک‌ها یا پول‌های اینترنتی توسط نهادی غیر از بانک مرکزی. شکل پول نمایانگر آن است که آیا پول به صورت الکترونیکی انتشار می‌یابد یا به صورت فیزیکی. مثلاً سکه‌ طلا و حتی نمک که در گذشته و در میان برخی اقوام از آن به عنوان پول استفاده می‌شد صورت‌های فیزیکی پول هستند، ولی پولی که در کارت‌های عضو شبکه‌ی شتاب قرار دارد و با کشیدن کارت از آن استفاده می‌شود صورت الکترونیک پول است.

منظور از دسترسی آن است که آیا پول به صورت جهانی در دسترس است یا استفاده از آن به مرز یا گروه خاصی محدود می‌شود؛ سکه‌ طلا و یورو به عنوان پول در تمام دنیا قابلیت عرضه و استفاده را دارند، اما سکه‌های پلاستیکی ویژه‌ شهربازی‌ها فقط در شهربازی عرضه و استفاده می‌شود و در نهایت منظور از سازوکار انتقال آن است که آیا برای انتقال پول باید نهادی مرکزی این کار را انجام دهد و بر آن نظارت کند یا می‌توان به صورت همتابه‌همتا این عمل را انجام داد. برای مثال، وقتی از مغازه‌ای خرید می‌کنید و برای پرداخت وجهْ کارت می‌کشید، پول از طریق بانک از حساب شما به حساب فروشنده منتقل می‌شود. در این فرآیند بانک بر انتقال پول نظارت دارد. اما وقتی مسافری سوار تاکسی می‌شود و برای پرداخت کرایه اسکناس نقد پرداخت می‌کند، انتقال پول به صورت فرد-به-‌فرد صورت می‌گیرد و نهادی مرکزی بر انتقال این پول نظارتی ندارد.

بانک مرکزی تا به حال دو صورت از پول را منتشر کرده‌ است. اسکناس نقد یکی از انواع پول است که انتشاردهنده‌ آن بانک مرکزی است، به صورت فیزیکی موجود است، دسترسی آن جهانی است (همگان می‌توانند از آن استفاده کنند) و به صورت فردبه‌فرد منتقل می‌شود و نهادی مرکزی بر انتقال آن نظارت نمی‌کند.

سپرده‌های عضو شبکه‌ شتاب نیز صورتی الکترونیک از پول است که بانک مرکزی منتشر می‌کند، دسترسی به آن عمدتاً محدود به مرزهای ایران می‌شود و به صورت مرکزی انتقال می‌یابد. خلأیی که در این میان احساس می‌شود، پولی الکترونیک است که توسط بانک مرکزی منتشر شده‌باشد ولی برای انتقال آن نیاز به نهادی مرکزی نباشد. اینجاست که رمزارز بانک مرکزی وارد می‌شود: رمزارز بانک مرکزی صورتی الکترونیک از پول است توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود، اما ویژگی‌های پول نقد را دارد؛ به این معنا استفاده از آن محدود به مرزهای کشور نمی‌شود و برای انتقال نیز نیازی به نهاد مرکزی نیست و مانند پول نقد می‌توان آن را به صورت فردبه‌فرد منتقل کرد.

مزیت رمزارز بانک مرکزی به ارزهای رمزی دیگر (همچون بیت‌کوین، اتریوم و امثالشان) آن است که عرضه‌ آن توسط نهادی مرکزی صورت می‌گیرد و به همین جهت نهادی متولی حفظ ارزش این پول است. این ویژگی می‌تواند نقص‌های ارزهای رمزی فعلی را برطرف سازد. مزیتش به پول نقد آسانی حمل است. ویژگی انتقال فردبه‌فرد و دسترسی جهانی نیز آن نسبت به کارت‌های شتاب ممتاز می‌کند. می‌توان به روشنی دریافت اگر اعتماد عمومی به سیاست‌های پولی بانک مرکزی یک کشور وجود داشته‌باشد، به واسطه‌ کارکردهای آن، رمزارز بانک مرکزی می‌تواند جایگزینی مناسب برای پول نقد و همچنین رمزارزهای متداول باشد.

پوریا چوبچیان – کارشناس اقتصادی