به گزارش دیوان اقتصاد، ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات، در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با نام «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اینترنت» مطرح شده بود. سال ۱۳۸۹ با عنوان «شبکهٔ ملی اطلاعات» وارد قانون برنامه پنجم توسعه شد و قرار بود تا پایان سال ۱۳۹۵ هم کامل شود. اکنون درگاه‌های پرداخت یا سایت‌های تماشای آنلاین فیلم به اینترنت ملی وصل هستند و دسترسی به آن‌ها از خارج از کشور امکان‌پذیر نیست. در واقع مهم‌ترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه در آن سال‌ کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد.

در سند «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» آمده که شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی کل فضای مجازی، شبکه همه شبکه‌های کشور است. این شبکه متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملاً داخلی، شبکه‌ای حفاظت‌شده نسبت به اینترنت و شبکه‌ای با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم است.

شبکه ملی اطلاعات در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران با پشتیبانی کامل از دیگر اقدامات آموزشی، حقوقی و قضایی به نحو مطلوب و مطمئن تامین‌کننده نیازهای ارتباطی برای انواع ذی‌نفعانی که حداقل یکی از آنها در داخل کشور قرار دارد، است و امکان ارائه انواع خدمات و محتواهای فضای مجازی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و دفاعی را در کشور فراهم می‌کند.

همچنین در سند ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات، بر ایجاد شبکه‌ای با قابلیت برقراری ارتباطات امن و پایدار میان دستگاه‌ها و مراکز حیاتی کشور و میزبانی داخلی در صورت نبود شبکه جهانی اینترنت تاکید شده است. در سال‌های بعد از ۱۳۸۴ عملا اجرای این طرح با کندی صورت می‌گرفت تا این‌که در دولت یازدهم، اجرای این طرح پیگیری و درنهایت در اواخر همان دولت اعلام شد که فازهای اول، دوم و سوم آن افتتاح و رونمایی شده است.

اما در دولت سیزدهم، شتاب‌بخشی به روند اجرای شبکه ملی اطلاعات از مهم‌ترین اقدامات وزارت ارتباطات آغاز شد؛ بدین ترتیب طرح شتاب‌بخشی به روند اجرای شبکه ملی اطلاعات، از مهرماه سال گذشته آغاز شده و در حال حاضر هم در مرحله اجرا قرار دارد؛ این‌ طرح در ابتدای دولت سیزدهم، پیشرفت حدود ۳۰ درصدی داشت و براساس هدف‌گذاری های انجام شده دست‌یابی به پیشرفت ۶۰ درصدی تا پایان سال ۱۴۰۱ مورد انتظار است. دسترسی به خدمات دولت الکترونیک مثل آموزش، بهداشت و درمان و درگاه‌های پرداختی از جمله مزیت‌های اینترنت داخلی به حساب می‌آید.

همچنین ایجاد زیرساخت‌ لازم جهت پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، بومی‌سازی دسترسی به اطلاعات، جلوگیری از خروج سرمایه‌ها و گردش منابع در داخل، کاهش هزینه سرویس‌های اینترنتی، امکان مدیریت بر ترافیک میان اپراتورها، اتصال مستقیم اپراتورها به یکدیگر و افزایش کیفیت و سرعت دسترسی بین آنها، ایجاد یک نقطه مشترک در راستای ایجاد شبکه ملی اطلاعات و اشتراک‌گذاری بانک‌های اطلاعاتی دستگاه‌ها، ایجاد بستر مناسب و امن برای شبکه توزیع محتوای داخلی و خارجی، امکان ارائه سرویس‌هایی نظیر آموزش مجازی، تلفن اینترنتی، فراهم کردن امکان ارائه محتوای داخلی و مدیریت هرچه بهتر توزیع محتوا و کاهش تقاضا جهت سرویس اینترنت و استفاده بهینه از پهنای باند بین‌الملل از جمله مهم‌ترین مزایای ایجاد مرکز تبادل ترافیک شبکه ملی اطلاعات است.

اما ارزان‌تر شدن اینترنت در شبکه ملی اطلاعات شاید یکی از مهم ترین ویژگی و مزایای آن محسوب شود؛ در واقع یکی از جنبه‌های مهم این طرح، بعد اقتصادی آن است که هم به نفع دولت و هم به نفع مردم است. در حقیقت همین‌که دیتاهای پرطرفدار مستقیما در شبکه داخلی به گردش دربیاید و یک بار به خارج و داخل کشور برنگردد، به سود همه خواهد بود. نکته دیگر آنکه در حوزه قیمت دسترسی به اینترنت نیز اینگونه اعلام شده بود که لازم است اپراتورهای مختلف ارائه کننده اینترنت در اسرع وقت نسبت به تفکیک مصرف داخلی و خارجی کاربران اقدام کرده و برای مصارف داخلی تخفیفی ۵۰ درصدی اعمال کنند؛ در همین رابطه مدیرعامل یک شرکت بزرگ در زمینه ارائه‌ خدمات وایمکس و TD-LTE درباره تأثیر شبکه ملی اطلاعات در ارزانی اینترنت گفته بود: باتوجه به حمایت‌هایی که طی این مدت از شرکت‌های تولیدکننده محتوا صورت گرفته، افزایش استفاده از فایل‌های تصویری شرایطی ایجاد کرده است که اپراتورها بسته‌هایی با حجم بیشتر ارائه می‌کنند.

به گفته او همین موضوع باعث می‌شود قیمت دسترسی به اینترنت نیز کاهش پیدا کند، چراکه هرچه حجم مصرف مشترک بالاتر رود، قیمت اینترنت برای او پایین‌تر خواهد آمد؛ به‌طوریکه شاید حدود ۵۰ درصد مصرف کاربران این شرکت مربوط به بخش ویدئویی شود.

 وی همچنین درباره بهره‌مندی از تخفیف‌های ۵۰ درصدی که به واسطه اجرای فازهای شبکه ملی اطلاعات در استفاده از محتوای داخلی اعمال شده نیز توضیح داده بود: اکنون تمام ارائه‌کنندگان اینترنت مکلف به اعمال این تخفیف شده‌اند و شرایط به گونه‌ای است که اگر متوسط قیمت یک گیگ اینترنت تاکنون ۳۰۰۰ تومان بوده، در بخش داخلی به ۱۵۰۰ تومان می‌رسد. حال در نظر بگیرید زمانی که حجم استفاده یک مشترک چنان بالا برود که به جای بسته‌های قدیمی از بسته‌های ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گیگابایتی استفاده کند، در نهایت قیمت تمام شده هر گیگ اینترنت به رقم کمتر از ۱۰۰۰ تومان خواهد رسید.

لازم به ذکر است با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، یکی از مهم‌ترین مزایایی که مورد توجه  قرار گرفت، تفکیک تعرفه اینترنت داخل از بین‌الملل بود. به این معنا که برای وب‌سایت‌ها با سرورهای داخلی در مقایسه با وب‌سایت‌های خارجی، تخفیف ۵۰ درصدی در نظر گرفته شد و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی از اینترنت ثابت و همراه، مطابق مصوبه سازمان رگولاتوری ملزم به رعایت این موضوع در محاسبه هزینه اینترنت برای کاربران شدند.

 با این حال اینکه کدام یک از وب‌سایت‌ها شامل این طرح باشند، از ابتدا محل پرسش بود؛ همزمان با بهره‌برداری از فازهای اول و دوم شبکه ملی اطلاعات و در گام نخست، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، لیست ۱۰۰ سایت پرترافیک داخلی که سرورهای آنها در ایران قرار دارد را به اپراتورها و شرکت‌های اینترنت ارائه کرد که کاربران با مراجعه به این سایت‌ها تنها نصف هزینه را پرداخت کنند و مقرر شد این لیست به مرور تکمیل شود.

در این راستا رئیس سابق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سال ۱۳۹۹ با بیان اینکه تعرفه سایت‌های داخلی طبق مصوبه یک‌دوم است، به ایسنا اعلام کرده بود: لیستی بالغ بر ۲۰هزار سایت با تعرفه یک‌دوم وجود دارد. سازمان فناوری اطلاعات هم یک سامانه دارد که آنجا اعلام می‌کنند آی‌پی باید داخلی باشد و سپس به اپراتور اعلام می‌شود که تعرفه را یک‌دوم کند.

وی همچنین درباره تعرفه پیام‌رسان‌های داخلی اظهار کرده بود: بالغ بر دو سال است بر اساس پیام‌رسان‌هایی که مرکز ملی فضای مجازی اعلام کردند، تعرفه ترجیحی وجود دارد. بدین‌ترتیب قیمت محتوای پیام‌رسان‌های داخلی طبق مصوبه یک‌سوم است که همین تعرفه توسط اپراتورها اعمال می‌شود.

عیسی زارع پور - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - هم چندی پیش درباره آخرین وضعیت شبکه ملی اطلاعات گفته بود: امروز با افتخار اعلام می‌کنیم با تلاش شبانه‌روزی وزارت ارتباطات میزان تحقق شبکه ملی اطلاعات بیش از ۵۹ درصد پیشرفت داشته است. در ۱۰ سال تنها ۳۰ درصد پیشرفت داشته اما در ظرف یک سال و اندی به پیشرفت ۵۹ درصدی رسیده است و با برنامه‌ریزی صورت گرفته، ظرف یکسال و نیم آینده یعنی تا سال ۱۴۰۳ شبکه ملی اطلاعات محقق خواهد شد.

البته این پروژه یک کار پویا و دائمی است که متناسب با فناوری‌های روز باید توسعه یابد. مسوولان به دنبال ایجاد یک شبکه پرسرعت، با کیفیت و امن در گستره جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران هستند که خدمات با کیفیت و پرسرعت و مطبوع به مردم ارائه شود و اگر حمایت‌ها ادامه داشته باشد، شاید زودتر از سال ۱۴۰۳ هم این پروژه به سرانجام برسد.