در حالی که فضای عمومی جامعه متأثر از اضطراب جنگی، اخبار غیررسمی و اختلال‌های احتمالی در زندگی روزمره است، نظام بانکی می‌تواند نقشی حیاتی در حفظ ثبات روانی، مالی و اجتماعی مردم ایفا کند. این گزارش نگاهی دارد به عملکرد، ظرفیت‌ها و الزامات سیستم بانکی ایران در مواجهه با بحران‌های جنگی.

تجربه‌های جهانی: نگاهی به بانکداری در بحران‌های جنگی
برای درک بهتر نقش بانک‌ها در زمان جنگ، می‌توان به تجربه کشورهایی مانند اوکراین و لبنان نگریست. در جنگ اوکراین، سیستم بانکی با وجود تهاجم نظامی، توانست با مدیریت نقدینگی، تثبیت نرخ بهره و حفظ دسترسی دیجیتال، تا حد زیادی از فروپاشی اعتماد عمومی جلوگیری کند. بانک مرکزی اوکراین نقش کلیدی در کنترل نوسانات ارزی و تأمین مالی دولت از طریق انتشار اوراق ایفا کرد.
در لبنان نیز، با وجود مشکلات سیاسی و اقتصادی شدید، سیستم بانکی تلاش کرد تا خدمات پایه را حتی در بحبوحه درگیری‌ها حفظ کند؛ هرچند فقدان اعتماد عمومی و سقوط ارزش پول ملی در نهایت شرایط را پیچیده کرد.
ایران نیز در یک دهه اخیر، با تحریم‌های گسترده اقتصادی و فشارهای خارجی، تا حدودی به تاب‌آوری سیستم مالی خود عادت کرده است. بسیاری از بانک‌های ایرانی از طریق دیجیتالی‌سازی، متنوع‌سازی خدمات و توسعه ابزارهای جدید مالی، آمادگی بیشتری برای مواجهه با بحران دارند.
 

بانک‌ها چگونه در بحران عمل می‌کنند؟
در شرایط جنگی، انتظار از بانک‌ها فراتر از خدمات عادی است. این نهادها در عمل به‌عنوان شریان‌های حیاتی اقتصاد ملی باید چند نقش کلیدی را ایفا کنند:1. حفظ نقدینگی: مهم‌ترین وظیفه بانک‌ها، حفظ دسترسی مردم به منابع مالی است. در زمان بحران، نگرانی از دست رفتن سرمایه می‌تواند به هجوم به بانک‌ها منجر شود؛ مدیریت این بحران روانی، از طریق تأمین نقدینگی و ایجاد حس اعتماد ضروری است.2. پایداری خدمات دیجیتال: با توجه به احتمال اختلال در فعالیت‌های حضوری، دسترسی پایدار به اپلیکیشن‌ها، اینترنت‌بانک، درگاه‌های پرداخت و... حیاتی است. تقویت امنیت سایبری نیز در این بستر ضروری‌تر از همیشه است.3. پشتیبانی از دولت: بانک‌ها باید در نقش بازوی اجرایی دولت برای پرداخت یارانه‌ها، حقوق‌ها و تسهیلات فوری ایفای نقش کنند. همکاری با بانک مرکزی برای عرضه اوراق مالی جهت تأمین هزینه‌های دفاعی یا بازسازی، از دیگر مسئولیت‌های حیاتی آن‌هاست.4. کنترل بازار ارز و حفظ ثبات ریال: بانک مرکزی با همکاری شبکه بانکی، باید تلاش کند تا از شوک‌های ارزی جلوگیری کرده و نرخ‌های سود را متناسب با شرایط مدیریت کند.
 

چالش‌ها و تهدیدها
نظام بانکی ایران با وجود آمادگی‌های نسبی، در بحران جنگی با چالش‌هایی نیز مواجه خواهد شد:
فشار روانی و افت اعتماد عمومی: در شرایط شایعه و بی‌اعتمادی، حتی کوچک‌ترین اختلال می‌تواند منجر به واکنش‌های شدید عمومی شود.
افزایش ریسک‌های سایبری: هم‌زمان با جنگ فیزیکی، حملات سایبری به زیرساخت‌های بانکی محتمل است.
کاهش سرمایه‌گذاری و رکود اعتباری: ترس از آینده باعث کاهش تمایل به سرمایه‌گذاری، افزایش مطالبات معوق و تضعیف ترازنامه بانک‌ها می‌شود.
بار مالی اجرای سیاست‌های حمایتی: اجرای برنامه‌هایی مثل تعویق اقساط، اعطای وام فوری یا پوشش مناطق آسیب‌دیده می‌تواند فشار مضاعفی بر منابع بانک‌ها وارد کند.
 

راهکارها و پیشنهادها
برای پایداری نظام بانکی در شرایط بحران جنگی، پیشنهاد می‌شود:1. اطلاع‌رسانی شفاف: بانک‌ها باید از طریق روابط عمومی فعال و اطلاع‌رسانی دقیق، مانع از شکل‌گیری شایعه و ترس عمومی شوند.2. تقویت زیرساخت دیجیتال و امنیت اطلاعات: سرمایه‌گذاری در پایداری سرورها، مراکز داده و امنیت سایبری باید در اولویت باشد.3. طراحی ابزارهای جبران ریسک: بیمه سپرده در مناطق بحران‌زده، اوراق مشارکت حمایتی، یا صندوق‌های اضطراری بانکی می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد.4. بازنگری در نظام اعتباری: ارائه تسهیلات خرد، کم‌بهره یا معاف از وثیقه برای خانوارها و کسب‌وکارهای آسیب‌دیده ضروری است.5. مدیریت هوشمند نقدینگی: بانک مرکزی باید از طریق ابزارهای بازار باز و هماهنگی با شبکه بانکی، از هجوم به منابع جلوگیری کند.
در نهایت اینطور می‌توان بیان کرد که نظام بانکی ایران در تجربه تحریم، رکود و بحران ارزی، تاب‌آوری نسبی پیدا کرده است. با این حال، بحران جنگی نیازمند سرعت عمل، شفافیت، و هماهنگی بسیار بالاتری است. بانک‌ها نه‌تنها حافظان پول مردم، بلکه ضامن آرامش روانی جامعه در روزهای سخت‌اند.