به گزارش دیوان اقتصاد، در این شرایط، نقش نهادهای مالی تخصصی، به‌ویژه بانک کشاورزی، نه‌تنها در تأمین مالی بخش کشاورزی، بلکه در جهت‌دهی به آینده این بخش کلیدی اقتصاد کشور بیش از گذشته اهمیت یافته است. 
سؤال اصلی آن است که آیا صرف افزایش سرمایه بانک کشاورزی، بدون بازنگری در مدل تأمین مالی، می‌تواند پاسخ‌گوی شرایط جدید باشد؟ یا باید این افزایش سرمایه با تغییراتی بنیادین در اولویت‌های تسهیلاتی و نظام حمایت مالی همراه شود؟

کشاورزی ایران در آستانه نقطه بحران منابع

ایران جزو کشورهای کم‌آب جهان است و طبق آمار رسمی، بیش از ۹۰ درصد از مصرف آب کشور در بخش کشاورزی صورت می‌گیرد. از سوی دیگر، تغییر اقلیم، کاهش بارندگی، افزایش دما و بی‌ثباتی الگوهای جوی، موجب کاهش قابل توجه در منابع آبی تجدیدپذیر شده است.

این وضعیت، الگوی سنتی کشاورزی مبتنی بر کشت‌های پرآب‌بر، پراکندگی منابع تولید، اتلاف بالا در شبکه‌های آبیاری و فقدان تکنولوژی را به بن‌بست رسانده است. بنابراین، افزایش بهره‌وری آب، اصلاح الگوی کشت و استفاده از فناوری‌های نوین، تنها مسیر نجات بخش کشاورزی ایران محسوب می‌شود.

 مأموریت جدید بانک کشاورزی؛ از تأمین مالی سنتی تا نقش توسعه‌ای هدفمند

بانک کشاورزی تا کنون عمدتاً به تأمین تسهیلات برای کشت سنتی، خرید نهاده‌های اولیه و توسعه زیرساخت‌های عمومی پرداخته است. اما در شرایط فعلی، لازم است فلسفه تأمین مالی در این بانک دستخوش تحول شود. افزایش سرمایه بانک، یک فرصت تاریخی برای بازتعریف مأموریت این نهاد در راستای تأمین مالی نوآورانه، دانش‌بنیان و مبتنی بر بهره‌وری منابع است.

بانک کشاورزی باید از یک بانک صرفاً تسهیلات‌ده به یک بانک «سازنده الگوی کشاورزی آینده» تبدیل شود؛ الگویی که با کمترین مصرف آب، بیشترین بازده اقتصادی، و کمترین آسیب به محیط زیست همراه باشد.

اولویت‌های جدید تأمین مالی؛ حرکت به‌سوی کشاورزی هوشمند و کم‌آب‌بر

در این چارچوب، پیشنهاد می‌شود افزایش سرمایه بانک کشاورزی به‌صورت هدفمند در راستای حمایت از حوزه‌های زیر تخصیص یابد:

۱. کشاورزی گلخانه‌ای صنعتی: بهره‌وری آب در گلخانه‌ها تا ۱۰ برابر بیشتر از کشاورزی فضای باز است. تسهیلات باید به سمت پروژه‌های گلخانه‌ای مدرن با کنترل اقلیم، سیستم‌های هوشمند آبیاری و تولید صادرات‌محور هدایت شود.

۲. فناوری‌های آبیاری هوشمند: سیستم‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای، نواری، سنجش رطوبت خاک و کنترل خودکار مصرف آب، باید در اولویت بالای تأمین مالی قرار گیرند.

۳. کشاورزی دانش‌بنیان: تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های فعال در حوزه کشاورزی دیجیتال، پهپادهای کشاورزی، هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های مزرعه و اپلیکیشن‌های مدیریت مزرعه اختصاص یابد.

۴. کشت‌های جایگزین و کم‌آب‌بر: توسعه محصولاتی مانند زعفران، پسته، گیاهان دارویی و کشت دیم به‌جای محصولات آب‌بر سنتی، باید با حمایت مالی ویژه همراه شود.

۵. کشاورزی قراردادی و زنجیره ارزش: مدل‌های مالی جدید برای تأمین مالی کل زنجیره (از بذر تا بازار)، به‌جای تأمین مالی نقطه‌ای و سنتی، باید در دستور کار قرار گیرد.

ابزارهای نوین تأمین مالی برای کشاورزی آینده‌نگر

برای تحقق این اهداف، بانک کشاورزی باید ابزارهای مالی نوینی را توسعه دهد:

خطوط اعتباری سبز: تسهیلات با نرخ ترجیحی به پروژه‌هایی اعطا شود که دارای شاخص‌های محیط‌زیستی مثبت هستند (کاهش مصرف آب، کربن، ضایعات و...).

ضمانت‌نامه‌های تکنولوژیک: به جای وثیقه‌محوری سنتی، مدل‌هایی طراحی شود که نوآوری و فناوری را به‌عنوان دارایی قابل ارزیابی در نظر می‌گیرند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشاورزی نوآورانه: بانک می‌تواند با مشارکت بخش خصوصی، صندوق‌هایی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فناورانه و استارت‌آپی ایجاد کند.

تسهیلات ترکیبی (Blend Finance): تجمیع منابع ارزان‌قیمت دولتی با سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر برای پشتیبانی از پروژه‌های آینده‌دار ولی پرریسک.

الزامات نهادی و سیاستی برای موفقیت تغییر الگو

برای عملیاتی شدن این تحول در الگوی تأمین مالی، اقدامات همچون تدوین شاخص‌های فنی برای ارزیابی «بهره‌وری آب و نوآوری» در تسهیلات اعطایی، آموزش کارکنان بانک برای ارزیابی پروژه‌های فناورانه و دانش‌بنیان و توسعه زیرساخت‌های دیجیتال برای اعتبارسنجی هوشمند کشاورزان می‌تواند اثرگذار باشد که باید به آن توجه کرد.

همچنین همکاری با وزارت نیرو، محیط زیست و معاونت علمی ریاست‌جمهوری برای انطباق برنامه‌های مالی با اهداف کلان منابع طبیعی نیز از دیگر راهکارهای پیشنهادی است.

 افزایش سرمایه در کنار تغییر مسیر حیاتی

افزایش سرمایه بانک کشاورزی بدون بازنگری در مسیر مصرف آن، نه‌تنها کمکی به حل بحران منابع آب و اقلیم نمی‌کند، بلکه می‌تواند موجب اتلاف منابع و تشدید ناپایداری در کشاورزی کشور شود. مسیر آینده باید بر پایه «کشاورزی کم‌آب‌بر، هوشمند، دانش‌بنیان و صادرات‌محور» بنا شود.

بانک کشاورزی، با استفاده از فرصت افزایش سرمایه، می‌تواند به بازیگر تحول‌آفرین این مسیر تبدیل شود؛ مشروط به آنکه بازتعریف نقش و ابزارهای خود را آغاز کند. اکنون زمان آن است که از تأمین مالی سنتی عبور کنیم و نظامی هوشمند، پاسخ‌گو به بحران‌های اقلیمی، و هم‌راستا با اقتصاد آینده کشاورزی را طراحی و اجرا کنیم.