به گزارش دیوان اقتصاد، افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری سبب شده که نسبت جمعیت سالمندان در بسیاری از کشورها به‌طور پیوسته رو به افزایش باشد. سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰ بیش از یک‌پنجم جمعیت جهان را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل دهند. این تغییر پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد و به‌طور مستقیم بر نظام‌های سلامت و بیمه‌ای کشورها تأثیرگذار است. سالمندان به دلیل ابتلا به بیماری‌های مزمن نیاز بیشتر به خدمات توانبخشی و مصرف بالاتر دارو، سهم قابل‌توجهی از هزینه‌های سلامت را به خود اختصاص می‌دهند. همچنین آنان بخشی فعال از اقتصاد به شمار می‌روند و مصرف‌کنندگان خدمات، مشارکت‌کنندگان اجتماعی و حتی تولیدکنندگان ارزش اقتصادی هستند. این نگاه جدید در ادبیات توسعه با عنوان اقتصاد نقره‌ای (Silver Economy) شناخته می‌شود که بر ظرفیت‌های اقتصادی سالمندان تأکید دارد.  بیمه‌های درمان تکمیلی برای پر کردن شکاف‌های پوشش بیمه پایه ایجاد شده‌اند اما در مواجهه با روند سالمندی با دو چالش اساسی روبه‌رو هستند: اول افزایش هزینه‌های درمانی که پایداری مالی بیمه‌گر را تهدید می‌کند و دوم نارسایی الگو‌های سنتی بیمه‌ای که اغل درمان‌محور و واکنشی‌اند. لذا ضرورت شکل‌گیری الگوی نوین از بیمه تکمیلی احساس می‌شود؛ که بتواند پوشش هزینه‌های درمانی سالمندان را بر عهده گیرد و ارتقای کیفیت زندگی، پیشگیری از بیماری‌ها و تقویت مشارکت اجتماعی آنان را هدف قرار دهد که با عنوان بیمه تکمیلی ویژه سالمندان فعال شناخته می‌شود.

بیمه تکمیلی ویژه سالمندان فعال ریشه در مفهوم سالمندی فعال (Active Aging) دارد که توسط سازمان جهانی بهداشت مطرح شده است. بر اساس این رویکرد سالمندی موفق بر سه محور سلامت، مشارکت و امنیت استوار است. بدین معنا که سالمندان باید از فرصت دسترسی به خدمات بهداشتی و مراقبتی برخوردار باشند، امکان مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی را داشته باشند و در عین حال احساس امنیت مالی و اجتماعی کنند. بیمه‌ای که بتواند این سه مؤلفه را پوشش دهد، از حالت درمان‌محور خارج می‌شود و به ابزاری برای توانمندسازی سالمندان بدل خواهد شد.

ویژگی اصلی این بیمه، تمرکز بر ترکیب خدمات درمانی با خدمات ارتقای کیفیت زندگی است. در بخش درمانی، پوشش بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون و بیماری‌های قلبی ضرورت دارد چرا که بیشترین بار مالی نظام سلامت ناشی از همین بیماری‌هاست. در کنار آن پوشش توانبخشی، فیزیوتراپی، خدمات دارویی پرهزینه و تجهیزات پزشکی اختصاصی سالمندان اهمیت می‌یابد. اما فراتر از این سطح، بیمه تکمیلی سالمندان باید خدماتی را شامل شود که به بهبود وضعیت جسمی و روانی آنان کمک کند که از آن جمله می توان به خدماتی چون ورزش‌های سبک، برنامه‌های تغذیه سالم، مشاوره‌های روان‌شناختی، گردشگری سلامت و حتی مراقبت در منزل اشاره نمود. این نوع خدمات به‌طور مستقیم با مفهوم کیفیت زندگی پیوند دارند و می‌توانند روند وابستگی سالمندان به خدمات پرهزینه درمانی را به تأخیر اندازند. نوآوری فناورانه بُعد دیگر این بیمه است. ظهور فناوری‌های سلامت دیجیتال (Digital Health) فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای مدیریت سلامت سالمندان فراهم کرده است. تله‌مدیسین یا پزشکی از راه دور می‌تواند هزینه رفت‌وآمد سالمندان به مراکز درمانی را کاهش دهد و دسترسی آنان را به پزشکان متخصص تسهیل کند. ابزارهای پوشیدنی (Wearables) مانند ساعت‌های هوشمند قادرند داده‌های مربوط به ضربان قلب، فشار خون و سطح فعالیت بدنی را به‌صورت مستمر ثبت کرده و در اختیار بیمه‌گر و پزشک قرار دهند. استفاده از پرونده الکترونیک سلامت امکان پایش جامع و یکپارچه وضعیت سالمندان را ایجاد می‌کند و بلاکچین نیز می‌تواند شفافیت مالی و کاهش تقلب‌های بیمه‌ای را تضمین کند. با وجود مزایای ذکر شده، بیمه تکمیلی سالمندان فعال با چالش‌های قابل‌توجهی نیز روبه‌رو است. مهم‌ترین چالش ریسک بالای خسارت است چرا که سالمندان پرهزینه‌ترین گروه بیمه‌ای به شمار می‌روند و اگر الگوی مالی مناسبی طراحی نشود، بیمه‌گر با بحران پایداری مواجه می‌شود. مساله قیمت‌گذاری حق‌بیمه نیز در نوع خود چالشی است. توان مالی بسیاری از سالمندان به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه محدود است و تعیین حق‌بیمه‌ای که هم برای سالمند قابل پرداخت و هم برای بیمه‌گر پایدار باشد، دشوار است. کمبود داده‌های آماری دقیق در مورد ریسک‌های سالمندان نیز طراحی محصول را پیچیده‌تر می‌کند. همچنین در برخی جوامع نگرش فرهنگی نسبت به بیمه سالمندی مثبت نیست و سالمندان بیمه تکمیلی را ضروری نمی‌دانند. تجربه های بین المللی برای غلبه بر این چالش‌ها می‌تواند راهگشا باشد. در ژاپن، نظام مراقبت بلندمدت LTCI برای سالمندان طراحی شده که نه‌تنها خدمات درمانی بلکه مراقبت خانگی و توانبخشی را پوشش می‌دهد. آلمان نیز مدل‌هایی ارائه کرده است که بر پیشگیری و فعالیت‌های ورزشی سالمندان تأکید دارد. در ایالات متحده طرح Medicare Advantage  خدمات گسترده‌ای شامل مشاوره تغذیه، سلامت روان و حتی باشگاه‌های ورزشی را تحت پوشش قرار می‌دهد  که خاطرنشان می سازندبیمه سالمندان فعال می‌تواند از طریق ترکیب خدمات درمانی و رفاهی، نقشی مؤثر در بهبود کیفیت زندگی ایفا کند.

آنچه برای توسعه این نوع بیمه در سطح راهبردی مورد نیاز است، در ابتدا ضرورت توجه به سیاست‌گذاری یکپارچه است. نخست باید منابع مالی متنوعی برای پشتیبانی از این بیمه بسیج شود. الگو‌های ترکیبی که در آن منابع عمومی، حمایت‌های دولتی و مشارکت بخش خصوصی تلفیق می‌شود می‌تواند پایداری مالی بیمه را تضمین کند. گام بعدی استفاده از ابزارهای دیجیتال برای مدیریت ریسک و کاهش هزینه‌ها ضروری است. سپس سرمایه‌گذاری در حوزه پیشگیری باید به یک اصل تبدیل شود زیرا هر واحد هزینه در پیشگیری می‌تواند چندین برابر صرفه‌جویی در درمان ایجاد کند. همچنین لازم است شبکه یکپارچه ای از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، مراکز ورزشی، سازمان‌های سالمندی و بیمه‌گران ایجاد شود تا خدمات جامع و هماهنگ به سالمندان ارائه گردد.

باید تأکید کرد که بیمه تکمیلی ویژه سالمندان فعال علاوه بر اینکه یک محصول بیمه ای موثر بوده، یک رویکرد اجتماعی-اقتصادی است که می‌تواند سالمندان را از جایگاهی منفعل و وابسته به جایگاهی فعال و توانمند ارتقا دهد. این بیمه با کاهش بار مالی نظام سلامت و درمان، افزایش رضایت بیمه‌گذاران و تقویت مشارکت اجتماعی سالمندان هم برای بیمه‌گران و هم برای جوامع ارزش‌آفرین است. آینده صنعت بیمه درمان تکمیلی در گرو توجه به این واقعیت است که جمعیت سالمند نه تهدیدی پرهزینه، بلکه فرصتی برای خلق ارزش و گسترش اقتصاد نقره‌ای است.

*عضو میز تخصصی درمان پژوهشکده بیمه