به گزارش دیوان اقتصاد از تابناک، از شش سال عدم تغییر نرخ بنزین، حالا دولت پزشکیان تصمیم به اصلاح این روند گرفته است که قرار است به زودی نرخ سوم بنزین مازاد بر سهمیه‌های ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ هزار تومانی به قیمت ۵۰۰۰ هزار تومان تعیین و عرضه شود.

بسیاری معتقدند اگر طی سال‌های گذشته، سالانه نرخ بنزین به طور نسبی افزایش پیدا کرده بود، امروز تصمیم گیری در این باره، با حواشی کمتری همراه بود و حتی آثار تورمی نیز به دنبال نداشت. هرچند تصمیم به تعیین نرخ سوم نیز تبعات تورمی کمتری در مقایسه با مدل افزایش قیمت بنزین در ۹۸ دارد. 

در این باره دکتر محمود زرین ماه کارشناس اقتصادی در گفت‌و‌گو با تابناک، نسبت به این سیاست دولت نظر موافق دارد و معتقد است نباید طی این سال‌ها به سمت سیاست تثبیت نرخ انرژی به ویژه بنزین می‌رفتیم و چه بسا در صورتی که اصلاح نرخ بنزین طی این سال‌ها به شکل مناسبی رقم خورده بود، امروز بهای دلار بسیار کمتر از نرخ‌های کنونی بود.

در ادامه متن کامل گفت‌و‌گو با «زرین ماه» کارشناس اقتصادی و تحلیل گر حوزه انرژی را می‌خوانید:

تابناک: آقای دکتر، دولت پس از شش سال ثبات نرخ بنزین، تصمیم به تغییر این رویه گرفته است؛ نظر شما در این باره چیست؟

ابتدا باید اشاره کنم در میان ۱۵ کشور منطقه، از افغانستانِ فقیر تا عربستانِ ثروتمند، و همین‌طور ترکیه، پاکستان و روسیه، ما یکی از کمترین قیمت‌های انرژی، به‌ویژه بنزین را داریم. یعنی اگر متوسط قیمت منطقه را ملاک بگیریم، قیمت انرژی حدود ۲۵ برابر بالاتر از ایران است؛ بنابراین با هیچ‌کدام از این کشور‌ها قابل‌قیاس نیستیم؛ نه با عربستانی که نفت دارد، نه با پاکستانی یا ترکیه‌ای که نفت ندارند، نه با کویتِ نفت‌دار و نه حتی روسیه که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و بنزین جهان است. این نشان می‌دهد که سیاست فعلی ما در حوزه قیمت‌گذاری انرژی، سیاستی کاملاً غلط بوده؛ هرچند معتقدم این، بخشی از یک برنامه‌ریزی پیچیده و قدیمی بوده که در کشور ما شکل گرفته و نتیجه‌اش «سیاست تثبیت و عدم افزایش قیمت» شده است.

طی ۴۰ سال گذشته، حدود ۲ هزار میلیارد دلار (دو تریلیون دلار) هدررفت، قاچاق و بدمصرفی انرژی داشته‌ایم. امسال (۱۴۰۴) رئیس‌جمهور اعلام کرده‌اند که ما حدود ۱۲۰ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت می‌کنیم؛ در حالی که GDP فعلی ما حدود ۳۷۰ میلیارد دلار است. یعنی تقریباً یک‌سوم تولید ناخالص ملی را فقط یارانه انرژی می‌دهیم. با این حال، همین دولت اعلام کرده که نمی‌داند یک میلیارد دلار از کجا باید تأمین شود.

نکته بعدی اینکه کسری بودجه کشور حدود ۸۰۰ همت است؛ یعنی حدود ۸ میلیارد دلار. این کسری بودجه، مستقیماً پیشران تورم است و خود تورم هم پیشران افزایش نرخ دلار و قیمت هزاران قلم کالا و خدمات.

تابناک: نسبت نرخ بنزین و دلار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

از آبان ۱۳۹۸ که ماجرای تغییر نرخ بنزین به ۳ هزار تومان پیش آمد و آن «ترقه‌بازی» که به نظر من طراحی موساد بود رخ داد و آن آشوب‌های بنزینی شکل گرفت، اگر مراجعه کنید می‌بینید که همان آبان ۹۸، دلار ۱۲۱۰۰ تومان بود. همه کالا‌ها هم حول‌وحوش همین سطح قیمت بودند؛ طلا، ارز‌های دیگر، و هزاران قلم کالای دیگر. سال ۹۹، باز بنزین ۳ هزار تومان بود، اما دلار حدود ۱۸ هزار تومان شد. سال ۱۴۰۰ هم همین وضع ادامه داشت و دلار باز بالاتر رفت.‌

می‌خواهم چه نتیجه‌ای بگیرم؟ در شش سال گذشته، با آن‌که بنزین ثابت مانده، تورم حدود ۸۵۰ درصد بوده است. امروز که صحبت می‌کنیم، دلار به ۱۱۸ هزار تومان رسیده؛ یعنی از ۱۲ هزار تومان به بیش از ۹ برابر افزایش یافته است.

تابناک: یعنی اگر طی این سال ها، نرخ بنزین تغییر کرده بود، نرخ تورم متفاوت با امروز بود؟

بله اگر طی این سال‌ها، بدون هراس‌افکنی و منطقی، قیمت بنزین متناسب افزایش پیدا می‌کرد و اصلاح می‌شد، امروز قطعاً تورم کمتر بود؛ زیرا عامل اصلی تورم، کسری بودجه است و پیشران کسری بودجه، انرژی است. الان قیمت گاز در ایران نیز به‌شدت پایین‌تر از متوسط جهانی است.

بر همین اساس معتقدم اگر قیمت بنزین و سایر حامل‌های انرژی طی این سال‌ها پلکانی و متناسب اصلاح می‌شد و کسری بودجه نداشتیم، امروز دلار حدود ۵۵ هزار تومان بود. اما اگر این وضعیت فعلی قیمت حامل‌های انرژی اصلاح نشود، پیش‌بینی دلار ۱۶۰ تا ۱۷۰ هزار تومانی کاملاً قابل تصور است.

حدود شش ماه قبل، آژانس بین‌المللی انرژی بیانیه‌ای درباره الگوی مصرف و قیمت‌گذاری انرژی منتشر کرد و در آن یک جمله مهم درباره ایران نوشت:

«ایران تنها دولت مدرنی است که از به‌کارگیری مکانیزم قیمتی برای کنترل مصرف ناتوان است.»

این در حالی است که در تمام دنیا، مکانیزم قیمت ابزار اصلی مدیریت مصرف است.

تابناک: آقای دکتر برسیم به مصوبه جدید دولت در خصوص سازوکار نرخ سوم و موارد مرتبط؛ شما با این نرخ موافق هستین؟

به‌نظر من، نرخ ۵ هزار تومان برای نرخ سوم بنزین، فقط به عنوان قدم اول قابل‌قبول است؛ قیمتی نیست که بتواند کشور را از بحران چند ده‌ساله نجات دهد، اما گام نخست خوبی است و نباید متوقف شود. طبق مصوبه نیز قرار شده در هر فصل، بر اساس داده‌ها و خروجی، نرخ اصلاح شود. از سوی دیگر باید توجه داشت در مصوبه جدید دولت، یکی از نکات مثبت این است که تعیین نرخ سوم مازاد بر سهمیه‌ها می‌تواند التهاب‌ها و آثار تورمی را مدیریت کند؛ به‌شرط آنکه جوسازی‌ها اجازه ندهند اجرای آن متوقف شود.

معتقدم بنزین ۱۵۰۰ تومانی باید به‌زودی حذف شود و مثلاً ۱۰۰ یا ۱۵۰ لیتر بنزین ۳ هزار تومانی به ازای هر کارت باقی بماند و مابقی فعلاً نرخ ۵ هزار تومان شود. همچنین اعتبار سهمیه‌ها باید ماهانه باشد و ارزیابی مصرف و عرضه بنزین توسط شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی کاملاً دقیق و شفاف انجام شود.

همچنین الان حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار خودرو وجود دارد که صاحبانشان مقیم خارج از کشور هستند. این افراد مهاجرت کرده‌اند و پلیس راهور به‌راحتی می‌داند چه خودرو‌هایی به نام آنهاست؛ بنابراین سهمیه این خودرو‌ها باید حذف شود.

تابناک: آیا تا به حال نرخ بنزین در ایران به نرخ جهانی نزدیک شده است؟

برای مقایسه تاریخی: در دولت آقای احمدی‌نژاد (آذر ۱۳۸۹)، دلار حدود ۱۰۵۰ تومان بود و رئیس‌جمهور وقت قیمت بنزین را ۴۰۰ و ۷۰۰ تومان تعیین کرد؛ یعنی حدود ۷۰ سنت و نزدیک نرخ جهانی. در نتیجه حدود ۱۸ ماه، تهران خلوت شد و مصرف کاهش پیدا کرد. از سال ۱۳۰۶ تا ۱۴۰۴، یعنی طی ۹۸ سال، فقط در همان دو سال دولت احمدی‌نژاد، رشد مصرف بنزین کاهشی شد. اما این روند با مخالفت مجلس لاریجانی متوقف شد و از همان‌جا مسیر اشتباه تا امروز ادامه پیدا کرد.

تابناک: بسیاری از کارشناسان به افزایش قاچاق سوخت به ویژه بنزین به دلیل اختلاف قیمتی سخن می‌گویند...

بله اکنون رسماً اعلام می‌شود که ۷ میلیارد دلار قاچاق سوخت داریم و علت اصلی آن، همین قیمت بسیار پایین است؛ وقتی بنزین ۳ هزار تومان است و پاکستان ۸۵ هزار تومان و اقلیم کردستان عراق ۹۰ هزار تومان، طبیعی است که قاچاق با هر روشی انجام می‌شود.

ما سالانه حدود ۳۴ میلیارد لیتر بنزین مصرف می‌کنیم؛ در حالی که در سال‌های ۱۳۶۴ و ۱۳۶۵ مصرف سالانه حدود ۲ میلیارد لیتر بود. جمعیت کشور دو برابر شده، اما مصرف ۱۷ برابر شده است. امروز روزانه حدود ۷ میلیون لیتر و سالانه تقریبا بین ۲.۵ تا ۳ میلیارد لیتر بنزین وارد می‌کنیم. اگر بتوانیم واردات و قاچاق بنزین را کنترل کنیم، قطعاً نتایج مثبتی برای کلیت اقتصاد کشور و معیشت مردم به‌دنبال خواهد داشت.