شهناز حسنی-به گزارش دیوان اقتصاد -موضوع تغییر واحد پول کشور از 15 سال پیش و اواخر دهه سال 1380 مطرح شد و تورم بالا و پایین آمدن ارزش پولی ایران حذف صفر از پول کشور را در آن سال ها مورد توجه قرار داد .
از نگاه کارشناسان ، این مصوبه در صورت تصویب در مجلس و تبدیل به قانون، موجب حذف یک صفر از واحد پول کشور شده و در عین حال، باعث هماهنگی میان آنچه در عرف جاری کشور متداول است و واحد رسمی پول کشور که در قانون وجود دارد، می شود.
نکته ای که در مورد مصوبه جدید دولت باید به آن توجه داشت این است که با مصوبه اخیر دولت، تغییر واحد پول به حذف یک صفر محدود شده است و این امر بر خلاف نظر اکثر صاحبنظران است که حذف حداقل 3 صفر از واحد پول را ضروری می دانند.
از دیگر سو، جهت روانی نیز موجب تناسب عددی واحد پول کشور با ارزهای خارجی می‌شود و از بعد فنی هم در عملیات مالی و بانکی سهولت بیشتری ایجاد خواهد کرد. با این حال، در مسیر اجرایی کردن این تغییر عنوان واحد پول، چالش‌ هایی نیز وجود خواهد داشت .
یکی از مشکلات موجود واحد ریال این بود که واحد پولی که مردم در زبان روزمره به آن اشاره می‌کردند، با واحد پولی که در قانون و متون رسمی به کار رفته بود، تفاوت داشت. روشن است که این مشکل، ناشی از عنوان «ریال» نبود، بلکه ناشی از کاهش ارزش ریال بود؛ بنابراین صرف تغییر نام نمی‌ توانست هیچ مشکلی را حل کند.
واحد تومان در سال 1308 و در دوران رضاخان جای خود را به «ریال » داد ، واحدی که گفته می شود ریشه اسپانیایی دارد ، براساس تصمیم آن سال ها ، هر 10 ریال برابر یک تومان محاسبه شد ، اما با گذشته سال ها ، هنوز این واحد از نظر مردم کارایی لازم خود را ندارد .
با این حال ، به نظر می رسد پس از 87 سال این واحد پول در نظر مردم و مسئولان اقتصادی چندان مقبولیت ندارد ، مردم معاملات خود را برپایه تومان انجام می‌دهند. بسیاری از آنها در نوشتن یا خواندن صفرها در عملیات بانکی (تبدیل تومان به ریال) یا هنگام خواندن گزارش‌های اقتصادی در رسانه‌ها دچار مشکل می‌شوند.
رییس کل بانک مرکزی در اولین واکنش خود و در دفاع از این تصمیم دولت نوشت: مصوبه اخير دولت به عنوان بخشي از لايحه قانون بانک مرکزي، با هدف رسميت بخشيدن به عرف متداول و مرسوم در جامعه ، تسهيل مبادلات و منطبق با واقعيات اقتصادی کشورو همخوانی با فرهنگ عمومی مردم تنظيم شده و فاقد آثار رواني و تورمي است و با توجه به وجود بستر فناوري اطلاعاتي مناسب و گسترش و نفوذ مناسب بانکداري الکترونيکي در کشور، با کمترين هزينه و زمان، قابليت اجرا دارد.
به گفته ولی الله سیف ، از زمان معرفی ريال در قانون پولی و بانکی کشور به ویژه در طول چند دهه گذشته به دليل تورم انباشته، «ريال» عملاً از مبادلات اقتصادي روزمره حذف شده و «تومان» جايگزين آن شده است. بنابراين, مصوبه دولت در زمينه تغييررسمی واحد پول ملي از «ريال» به «تومان» اقدامي برای تسهيل نسبی مبادلات اقتصادي آحاد جامعه، رسميت بخشيدن به عرف مورد قبول مردم کشور و در انطباق با واقعيت‌هاي موجود کشور قابل تفسير است.
موضوع دیگر از نظر او رفرم یا اصلاح پولی به معنای حذف چند صفر و تغییر واحد پول عند اللزوم ، فرآیندی است که در اولویت های بانک قرار دارد .
وی می گوید: در این زمینه مطالعات جامعی در بانک مرکزی و پژوهشکده پولی و بانکی صورت گرفته و پیش نیازهای آن به طور کامل شناسایی شده است. بنابر این مطالعات ، اجرایی ساختن آن مستلزم دستیابی به شرایط مناسب اقتصادی از جمله تورم تک رقمی پایدار و ثبات اقتصادی است. بنابر این مصوبه اخیر با موضوع فوق متمایز بوده و نباید با آن خلط شود.
عباس آرگون کارشناس پولی بانکی در گفت وگویی عنوان می کند : یکی از عواملی مهمی که موجب حذف صفر از پول ملی می شود، وجود تورم در کشور است؛ به نحوی که رشد نقدینگی و افزایش عرضه پول در جامعه موجب رشد تورم گردیده و ممکن است دولت با حذف صفر از پول ملی بتواند جلوی افزایش تورم را بگیرد.
«در این زمینه به دلیل تورم بالا و انباشته شده در دهه های گذشته دراقتصاد ایران، موجب کاهش قدرت خرید واحد پول کشور (ریال) و پایین آمدن ارزش پولی شده است؛ به همین دلیل دولت بدنبال حذف صفر از پول کشوراست. و لیکن پیش از اقدام برای حذف صفر از پول ملی باید شرایط اقتصادی کشوربصورت ویژه مورد مداقه قرار گیرد».
وی عنوان کرد : در این خصوص از یک سو فراهم کردن و آماده سازی زیرساخت های اجرایی حذف صفر از پول ملی از قبیل ضریب تبدیل پول جدید به واحدهای کوچکتر پول و چگونگی قیمت گذاری کالاهای خرد و از سوی دیگر لحاظ کردن موضوع مهم شاخص های غیر اقتصادی مانند جنبه های روانی حذف صفر از پول ملی و استقبال و توانایی مردم در استفاده از پول جدید وآماده کردن افکار عمومی باید مورد توجه قرارگیرد.
این کارشناس ادامه داد : بدون شک حذف صفر از پول ملی دارای مزیت هایی از قبیل عدم نیاز به نقل وانتقال حجم زیادی از پول برای خرید، کاهش هزینه های انتشاراسکناس جدید و جمع آوری و امحا اسکناس های قدیمی، کاهش هزینه های سیستم بانکی و کاهش هزینه های محاسباتی وحسابداری دفاتر مالی، تسهیل و کاهش استهلاک فعالیت دستگاه های خودپرداز، حمل و نقل آسان و راحت پول، عدم ورود ارزهای خارجی، کاهش تورم در بلند مدت، افزایش سرمایه گذاری های خارجی، تسهیل در انجام امور بانکی، احساس روانی بهتر در مردم و کاهش پرداخت اسکناس در معاملات است.
وی ادامه داد : طرح حذف صفر از پول ملی ضمن برخورداری از مزیت های فراوان دارای مسائل و مشکلاتی نیز از قبیل افزایش سطح عمومی قیمت ها به جهت عدم کاهش قیمت ها متناسب با تغییر واحد پول، کم شدن قبح روانی افزایش قیمت ها به جهت کوچک تر شدن ارقام، آثار تورمی ناشی از افزایش قیمت ها تا سطح حداقل واحد پایه پولی جدید، هزینه جمع آوری و امحاء پول های قدیمی و چاپ و توزیع اسکناس های جدید،احتمال وقوع بی نظمی بین اطلاعات قبلی و جدید در دفاتر و پایگاه های اطلاعاتی و صورت های مالی بنگاه های اقتصادی و سردرگمی مردم در فاصله زمانی جابجای واحد پول را دارد.
با وجود دیدگاه های مطرح شده باید اذعان کرد که ایجاد فضای رقابتی و عمیق کردن بازارها ، محدود کردن قدرت قیمت‌گذاری عوامل اقتصادی ، انضباط و شفافیت در بودجه دولت و رفتار مالی دولت، اصلاح نظام مالیاتی و کاهش وابستگی اقتصاد کشور و بودجه دولت به درآمد نفت، محدود کردن فعالیت‌های نامولد و تثبیت نسبت مبادلات مرتبط و نامرتبط با تولید ناخالص داخلی، ایجاد نظام مدیریت اصلاح قیمت و نظارت بر تغییرات قیمت، نظارت بر اعطای اعتبار و بازدریافت وام‌های معوقه و انضباط پولی از جمله پیش شرط های تغییر واحد پولی ملی به شمار می آید .
کاهش تورم ، نقل و انتقال آسانتر پول و کاستن از مخاطرات آن در حجم کلان، صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ اسکناس، صرفه‌جویی در وقت نیروهای انسانی و هزینه‌های معاملاتی در مسایل مالی کشور اثرات مثبت روانی در جامعه (افزایش اعتماد مردم)، کاهش نفوذ ارزهای خارجی، تقویت پول ملی و افزایش ارزش اسمی آن، سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب‌ها ارقام، ترازنامه‌ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و هارد رایانه، کاهش نیاز به استفاده از چک‌های بانکی به شکل بی‌رویه و غیرمنطقی، کاهش تسهیلات فعالیت دستگاه‌های خودپردازاز آثار مثبتی است که با تغییر پول ملی باید در انتظار آن بود .
با در نظر گرفتن آنچه گفته شد از نگاه برخی کارشناسان پولی و بانکی تصمیم دولت برای تغییر واحد پول ملی ایران از ریال به تومان را باید گام مثبتی تلقی کرد. از سویی با توجه به ثبات اقتصادی موجود و موفقیت سیاست‌های کنترل تورمی دولت، طرح اصلاح پول ملی در شرایط خوبی پیاده می‌شود.
هر چند که برخی منتقدان دولت ، این اقدام را در ماه های نزدیک به انتخابات ، رفتاری سیاسی می دانند و معتقدند که دولت با این اقدام تلاش می کند تا افکار عمومی را از آثار بی نتیجه برجام منحرف کند. این ادعا بیشتر به دلیل مصوبه اخیر کنگره آمریکا و تمدید تحریم های 10 ساله ایران مطرح است.درعین حال که نباید افزایش مقطعی دلار به دلیل مصوبه دولت را نگران کننده دانست، چرا که این ارز آمریکایی در هفته های اخیر گاه و بیگاه خیزهایی به سمت بالا بر می دارد.
بااین حال آنچه در میان مردم طی سال‌های پیش تاکنون جریان داشته است استفاده عملی از واحد تومان بوده است که در جریان مبادلات و محاورات و مکتوبات عامه مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از واحد پولی ریال تنها مختص مکاتبات و اسناد رسمی دولتی بوده که عملاً با آنچه در متن مبادلات جامعه و بازار جریان داشته و دارد متفاوت بود. اکنون می‌توان گفت که این خواست عمومی مردم رسمیت یافته و پیام مثبتی به اقتصاد خواهد بود.
از طرفی ، طرح اصلاح پول ملی باید حذف سه یا چهار صفر از پول ملی را نیز مد نظر قرار دهد چرا که واحد پول اگر به تومان هم تبدیل شود چندان کارکرد اعتباری نخواهد داشت زیرا در مبادلات اقتصادی و روزمره نه یک ریال استفاده خواهد شد و نه 10 ریال. زیرا ارزش و قیمت واقعی ندارد. از این نظر با حذف سه یا چهار صفر، اعتبار پول ملی ما در برابر واحد‌های پولی کشورهای همسایه تقویت خواهد شد و مردمی که سفرهای زیادی به کشورهای مختلف دنیا دارند، شاهد تناسب و قدرت اعتبار پول ملی در برابر ارزهای دیگر خواهند بود.