اکنون سال 2024 در آزمونی دیگر ناشی از دگردیسی بزرگ تکنولوژی و اقتصاد ناشی از انقلاب دیجیتال و جایگزینی انرژی پا‌ک بجای فسیلی قرار گرفته ایم .اولین بار نفت خاورمیانه در خوزستان و شهرستان مسجد سلیمان در ۱۲۸۶ شمسی کشف شد . در طی صد و هفده سالی که از کشف نفت در ایران و جهان تاکنون گذشته است ،اقتصاد نفتی اصلی ترین نقش در اقتصاد جهان و ایران را داشته .خردمندان ایرانی نقش اقتصاد نفتی در توسعه و عدم توسعه ایران را همچون شمشیری دو لبه تشبیه می کنند .برخی ها ثروت ناشی از فروش نفت خام را عامل فراهم شدن سرمایه های توسعه عمرانی ، آموزشی ، اجتماعی و زیر ساخت های ایران در شش دهه اخیر می دانند . در مقابل اما برخی دیگر ثروت نفت را موجب تک محصولی شدن اقتصاد و منبع ارز آوری و حجیم شدن اقتصاد دولتی و بی نیازی دولت ها به اقتصاد بخش مردمی و نهایتا تضعیف بخش های خصوصی می دانند .نهضت ملی شدن نفت ایران ، اولین مبارزه حقوقی - پارلمانی مبتکرانه و پیروز اولین کشور خاورمیانه ای که نفت در آن کشف شد و یک کشور جهان سومی برای احقاق حقوق ملی و خارج کردن اختیار اقتصاد کشوری مستقل و دارای تمدن از استیلای بیگانگان بود .آموزش هایی که مدیریت نهضت ملی شدن نفت تحت مدیریت ایرانی ها به جهان سیاست داد منشا ایده تشکیل اوپک در 1959 از سوی [ پرز آلفونسو وزیر نفت ونزوئلا و سپس کوپل فکری او عبدالله الطریقی وزیر نفت عربستان ] با تلاشهای شیخ احمد زکی یمانی وزیر نفت عربستان و وزرای نفت ادوار مختلف ایران موجب تشکیل و تحکیم سازمان اقتصادی کشورهای صادر کننده نفت ، اوپک شد . اقتصاد جهانی از 1970 تا همین امروز در سازمان اوپک بیشترین درگیریهای سیاسی - اقتصادی در سطح دولت ها را تجربه کرده است . اوپک به صحنه دفاع از حقوق و منافع ملی کشورهای جهان سوم با کشورهای توسعه یافته تبدیل شد . نقش بی بدیل ایرانی ها در اوپک همواره شاخص بوده و هست . ✅ ورود ارزهای اقتصاد نفتی ، همانقدر که کمک کرد ایران از وابستگی به معیشت عصر کشاورزی و روستانشینی به اقتصاد صنعتی و توسعه شهرنشینی و مدرنیته در کمترین زمان ممکن ( ۱۳۳۰- ۱۳۷۰) برسد ، اما بیماری هلندی ناشی از ارزهای نفتی ، باعث تضعیف هر چه بیشتر بخش خصوصی و ناموزونی رشد سایر بخش های غیر نفتی اقتصاد ایران شد . !!! مطالعه سرنوشت ایران و درآمدهای نفتی ، از جمله آموزه های مغفول مانده در کشورمان است .از لحاظ اقتصادی بررسی ، ارزیابی و تحلیل نتایج کنش ها و واکنش های سیاست های دولت های عصر اقتصاد نفتی ایران کمک میکند تا  آنچه بودیم و آنچه هستیم را بشناسیم . اکنون در قرن پانزدهم و آغاز هزاره سوم میلادی و در 2025 که شروع اجرا برنامه هفتم توسعه در تابستان ۱۴۰۳ با شروع فعالیت دولت چهاردهم متقارن شد ،قطعا دولتمردان و اقشار تحصیل کرده ایرانی می دانند که بساط اقتصاد فروش نفت خام و فراورده ای نفتی قرار است تا 2040 یعنی ۱۶ سال بعد بهمراه سایر سوخت های فسیلی برای همیشه از سبد مصرف انرژی جهان حذف شود . کشورهای عضو اوپک به سرعت در حال جایگزین کردن تولید و مصرف انرژی پاک هستند . آنها برنامه ریزی های گسترده حفظ محیط زیست ( توسعه جنگل ها ، مزارع مکانیزه ، حفاظت از آب و خاک و ... همت گمارده اند )و تاسیس شهرها و امکانات گردشگری و توسعه مشاغل کوچک و متوسط روی آورده اند .عربستان سعودی ، قطر ، امارات و حتی اندونزی خارج شده از اوپک نیز در حال بازسازی و نوسازی اقتصاد بدون نفت هستند . آنها دقیقا بدنبال پیاده سازی نتایج انقلاب های صنعتی چهارم و پنجم هستند .اجرا دقیق برنامه آمایش سرزمین و برنامه هفتم توسعه با گسترش تاسیس بنگاههای SMEs تولید انرژی پاک و افزایش تولیدات تامین کننده مصرف داخلی و صادرات غیر نفتی همچون سرمایه گذاری در [ نوسازی صنایع و کشاورزی و دامپروری مدرن - تولیدات غذای حلال -تبدیل به قطب حمل و نقل منطقه - گسترش صنایع دیجیتالی - گسترش گردشگری - تعمیم خدمات مالی نوین فین تک ، اینشورتک ، شورتی باندها و ... ] از طریق توسعه بخش های خصوصی و تعاونی می تواند اقتصاد کشورمان را از آنچه بودیم ، آنچه هستیم ، آنچه در عصر موج چهارم باید بشویم و باشیم انتقال دهد .نیاز امروز اقتصاد ایران سرعت در تصمیم سازی و تصمیم گیری هایهای کلان در بازسازی و نوسازی اکوسیستم محیط کسب و کار ملی و جوامع محلی و گسترش دامنه حضور پرقدرت بخش های خصوصی و مردمی در صحنه فعالیت هاست.

حمیدرضا حاجی اشرفی