به گزارش دیوان اقتصاد، سلسله نشست های الگوی حکمرانی تولید با موضوع «تامین مالی تولید؛ چالش ها و راهکارها با تاکید بر بورس کالای ایران» دیروز(یکشنبه) در دانشکده و پژوهشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه جامع امام حسین(ع) برگزار شد که مدیرعامل بورس کالای ایران در این نشست به تشریح ابزارهای مالی بورس کالا در راستای تامین مالی تولید پرداخت.
حامد سلطانی نژاد در بخش نخست سخنرانی خود با بیان اینکه تامین منابع مالی با هدف پیشبرد اهداف کوتاه مدت و بلند مدت یکی از چالش های بزرگ کسب و کارها و بخش تولید در دنیا است گفت: بازار پول و سرمایه دو بازوی مهم در فرآیند تامین مالی شناخته می شوند.

تامین مالی تولید در دنیا

سلطانی نژاد افزود: در دنیا بازار پو و سرمایه به صورت مکمل در کنار هم فعالیت می کنند. در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه فرآیند تامین مالی به گونه ای است که حدود نیمی از تامین مالی را سیستم بانکی به دوش می کشد و نیم دیگر بر عهده بازار سرمایه است. همچنین استفاده از اوراق بدهی در بازار سرمایه سهم عمده ای در تامین مالی دارد.
به گفته مدیرعامل بورس کالای ایران، نسبت تامین مالی از بستر بازار سرمایه ایران به کل تامین مالی انجام شده طی سال های اخیر همواره نزدیک به 13 درصد بوده است؛ به عبارت دیگر در ایران روش های تامین مالی تفاوت های بارزی با دنیا دارد و برخلاف سایر کشورها، شبکه بانکی اصلی ترین وجه غالب تامین مالی صنایع و شرکت ها بوده هرچند که حجم تامین مالی از بازار سرمایه در طول چند سال اخیر به صورت متوالی رشد کرده و در سال 1398 به 147 هزار و 600 میلیارد تومان رسیده است.

تامین مالی تولید در ایران

وی خاطرنشان کرد: در ایران کفه ترازوی تامین مالی در سمت بازار پول و شبکه بانکی بسیار سنگین تر از کفه بازار سرمایه بوده و بازار سرمایه با وجود ظرفیت ها و توان بالای خود و برخورداری از روش ها و ابزارهای مالی نوین، سهم اندکی در این رابطه دارد و تامین مالی بلندمدت در کشور به چند منبع محدود خلاصه می شود؛ همین مساله چالش بخش تولید جهت تامین منابع مالی مقرون به صرفه را نشان داده و بر ضرورت ایجاد تحول در سیاست ها و تغییر رویکردهای موجود تاکید دارد.

آگاه سازی سیاست گذاران در حوزه رانت قیمت گذاری

سلطانی نژاد با بیان اینکه میان کشف قیمت و تامین مالی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد تاکید کرد: اگر خواهان استفاده از ابزارهای تامین مالی بازار سرمایه در تامین مالی بنگاه ها هستیم باید سیستم را به سمتی سوق دهیم که فعالیت های اقتصادی توجیه اقتصادی داشته باشند. در سیستم هایی که قیمت گذاری دستوری کالاها در آن مطرح است کسی منابع مالی خود را به سمت شرکت ها و تامین مالی آنها نخواهد برد. بنابراین بحث کارکرد بورس کالا از جهت کشف قیمت و ارتباط آن با تامین مالی از مسیر بازار سرمایه اینجا مشخص می شود.
وی افزود: اگر فعالیت های اقتصادی سودآور نباشند و قیمت گذاری به صورت قیمت گذاری حاکمیتی و دستوری صورت گیرد فعالیت های اقتصادی هیچ محملی برای تامین منابع مالی نخواهند داشت. لذا اگر بخواهیم یک سازوکار اقتصادی اتوماتیک و بر مبنای مولفه های بازار داشته باشیم باید سیستم مبتنی بر عرضه و تقاضا را در کشور حاکم کنیم و تبعات آن را نیز بپذیریم؛ به واقع اقتصادهای دستوری تنها منجر به تامین منافع عده ای محدود می شوند.
این مقام مسئول ادامه داد: سال گذشته حرکت خوبی برای آگاه سازی سیاست گذاران در حوزه رانت قیمت گذاری انجام شد البته قیمت گذاری دستوری ذی نفعان زیادی دارد و این ذی نفعان از الفاظ خیلی خوبی هم استفاده می کنند مانند «گرانی تا کجا؟» و برخی رسانه ها هم متاسفانه ندانسته به آن می پردازند. باید توجه شود که همه تجربیات گذشته نشان می دهد در کالاهایی که قیمت گذاری دستوری حاکم بوده هیچ نتیجه ای حاصل نشده است.

نقش بورس کالا در تامین مالی

مدیرعامل بورس کالای ایران ادامه داد: همانگونه که گفته شد یکی از چالش های همیشگی بخش تولید تامین مالی و مشکلات ناشی از تامین نقدینگی و سرمایه در گردش است لذا ارائه ابزارهای مالی از جمله اوراق بهادار مبتنی بر کالا می تواند نقش اساسی در رفع موانع پیش روی تولیدکنندگان باشد.
سلطانی نژاد یادآور شد که یکی از کارکردهای بورس های کالایی، تسهیل تامین مالی است و در این مسیر ابزارهای مالی با هدف تامین مالی در بورس کالای ایران نیز تعریف شده است که از جمله این ابزارها می توان به معاملات سلف، سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین کالایی، گواهی سپرده کالایی، صندوق کالایی و حتی افزایش نقش بانک ها در اتاق پایاپای بورس کالا اشاره کرد.
وی در ادامه اظهار داشت: اوراق سلف که در واقع تامین مالی عرضه کننده یا تولیدکننده است، در واقع پرداخت وجه پس از انجام معامله و تحویل کالا در سررسید مشخصی در آینده را تضمین می کند.
مدیرعامل بورس کالای ایران گفت: براساس آمار معاملات ثبت شده در سال 1399 حدود 38 درصد از حجم و 44 درصد از ارزش معاملات بازار فیزیکی بورس کالای ایران در قالب قرارداد سلف انجام شده است. به طوری که در سال گذشته ارزشی بالغ بر 1375 میلیارد ریال بابت فروش نزدیک به 12.7 میلیون تن کالا در قالب قرارداد سلف، تامین مالی برای تولیدکنندگان صنایع مختلف صورت گرفته است.
سلطانی نژاد گفت: برخی محدودیت های قراردادهای سلف نظیر عدم وجود بازار ثانویه جهت انتقال موقعیت خریداران و عدم امکان نقدشوندگی و در نتیجه کاهش جذابیت حضور در این فرآیند تامین مالی و همینطور امکان مشارکت تنها برای خریداران واقعی و عدم امکان استفاده از نقدشوندگی های سرگردان جامعه برای تامین مالی فعالان بازار سبب طراحی اوراق سلف استاندارد شد؛ اوراق سلف موازی استاندارد که در آن پرداخت وجه در مهلت تسویه انجام و تحویل کالا در سررسید مشخصی در آینده صورت می گیرد نیز تامین مالی سهل و هموار برای عرضه کننده است. این ابزار بلندمدت تر و استانداردتر بوده و ابزار مالی مهمی به شمار می رود.

خرید دین کالایی، تامین مالی صنایع پایین دستی

وی اوراق خرید دین کالایی را دیگر ابزار تامین مالی عنوان کرد و گفت: این ابزار با هدف تامین مالی عرضه کننده و خریداران نسیه و به عنوان یک ابزار مالی، مختص خرید دین ایجاد شده ناشی از فروش نسیه در بورس های کالایی طراحی شده است. این ابزار برای تامین مالی صنایع پایین دستی کاربرد دارد و نیاز محدودیت معاملات نسیه را برای صنایع بالادست رفع و آنها را برای فروش نسیه ترغیب می کند.

3 مسیر هموار دیگر در بورس کالا

وی اظهار داشت: همچنین بورس کالا با هدف تامین مالی دارندگان گواهی سپرده کالایی، تامین مالی از طریق توثیق اوراق بهادار به پشتوانه کالا را طراحی کرده است این ابزار که بر مبنای دارایی استاندارد شده طراحی شده، سرعت گردش مالی و مبادلات کالاها را افزایش می دهد. از سوی دیگر صندوق های سرمایه گذاری کالایی با هدف جذب سرمایه برای تامین مالی و رونق بخشی به بازارهای کالایی تعریف شد و در آخر افزایش نقش بانک ها در اتاق پایاپای بورس کالای ایران از طریق اعطای تسهیلات توسط شبکه بانکی برای خریداران قراردادهای سلف، تنزیل دین ناشی از معاملات نسیه توسط شبکه بانکی، تسهیل در شرایط اعطای اعتبارات و تامین اعتبار خریداران بورس کالا از دیگر ابزارهای تامین مالی طراحی و ارائه شده از سوی بورس کالاست.
سلطانی نژاد در جمع بندی سخنرانی خود اظهار داشت: بازار تامین مالی کشور نیازمند رسیدن به بلوغ بحث تامین مالی در بازار سرمایه و استفاده از ابزارهای مالی مبتنی بر کالا در بورس های کالایی است. چراکه بازار سرمایه در سال های گذشته به طور کلی نقش رو به رشدی در اقتصاد کشور داشته و می توان در راستای رفع چالش های بخش تولید در فرآیند تامین مالی ضمن تاکید بر لزوم تغییر در رویکردهای فعلی و بازنگری در سیاست های موجود، فرآیند تامین مالی واحدهای تولیدی را به سمت بازار سرمایه و بورس های کالایی هدایت کرد؛ در واقع با استفاده از انواع ابزارهای مالی و اوراق بدهی قابل انتشار در بازار سرمایه براساس رتبه بندی اعتباری شرکت های تولیدکننده و نیز به پشتوانه ابزارهای مالی مبتنی بر کالا می توان تحول لازم را در این مسیر ایجاد کرد. بورس کالا همواره تلاش کرده در کالاهایی که قیمت گذاری دستوری در آنها حاکم نبوده یا کالاهایی که به صورت سینوسی قیمت گذاری در آنها و در برهه ای اعمال یا حذف شده است، رسالت خود را در تامین مالی انجام دهد و در تلاش برای توسعه این ابزارها بوده است تا به اقتصاد و تولید کشور کمک کند.