به گزارش دیوان اقتصاد به نقل از تسنیم، اکنون مسئله تامین مالی یک چالش بزرگ برای بنگاه های تولیدی محسوب می شود. با توجه به رکود بازار، بازپرداخت تسهیلات بانکی برای تولیدکنندگان با دشواری همراه است. در این میان تعدادی ابزارهای های تامین مالی پرسود و بی خطر برای شرکتها وجود دارد که متاسفانه ناشناخته مانده است. اوراق بهادار اسلامی(صکوک) به عنوان یک ابزار مالی- اسلامی پرسود یکی از این ابزارها است.
مجید پیره کارشناس مسئول مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار درباره جایگاه و تاریخچه اوراق بهادار اسلامی(صکوک) در ایران توضیح داد:صکوک تقریبا سه دهه است که به صورت جدی و رسمی وارد ادبیات جهان اسلام شده و خود صکوک اوراق بهاداری است که مبتنی بر شریعت می‌باشد و این اوراق بهادار امکان سرمایه‌گذاری براساس شریعت اسلام را فراهم کرده است.
در ایران تجربه خوبی از انتشار صکوک داریم و اوراق مشارکت ما به عنوان قدیمی‌ترین نوع صکوک در ایران منتشر شده است. اولین اوراق مشارکت در سال 1373 توسط شهرداری تهران برای تامین مالی پروژه نواب منتشر شد و در سال 1389 دومین نوع صکوک به نام اوراق اجاره مطرح شد و در سال 1391 هم سومین نوع صکوک که مرابحه نامیده می‌شود نیز مطرح شد و این پروسه همچنان در حال گسترش است.
صکوک در بازارهای مالی اسلامی دنیا با همین نام شناخته می شود ولی در ایران چون اوراق مشارکت سابقه انتشار خوبی داشت و به نام اوراق مطرح شده بود نهاد ناظر بورس تصمیم گرفت به جای کلمه صکوک از اوراق استفاده کند. بنابراین در ایران اوراق اجاره و مرابحه و... منتشر می‌شود.
وی در رابطه با تفاوت انواع صکوک در مقایسه با بازار سهام در بورس گفت:برخی از انواع صکوک مثل صکوک اجاره درآمدی با نرخ ثابت دارد ولی در بازار سرمایه سهام، ابزاری با سود انتظاری و غیرثابت هستند و ابزاری است که دارای نرخ بازده انتظاری و مناسب سرمایه گذاران ریسک‌پذیر می‌باشد. به همین ترتیب برخی از انواع صکوک ریسک دارند مثل اوراق مشارکت، اوراق مضاربه و... و بعضی از انواع صکوک مثل مرابحه و اجاره در مقایسه با آنها برخی از ریسک ها را ندارند و این فقدان ریسک نیز براساس موازین شرعی است.
پیره در مورد کاهش ریسک صکوک گفت:اینکه ما می‌گوییم ریسک ندارد بدین معنا نیست که کاملا بدون ریسک است بلکه منظور آن است که نسبت به سایر اوراق ریسک کمتری دارد. در اوراقی مثل اجاره ریسک فی‌الواقع وجود دارد ولی نهاد ناظر بازار سرمایه به وسیله سازوکارهایی مثل ضمانت، بخش مهمی از ریسک را برای سرمایه‌گذار از بین برده است و در واقع ریسک به ضامن‌ها و سایر نهادها انتقال داده شده است.
وی در پاسخ به اینکه آیا صکوک بر اساس موازین شرعی و مدلهای معاملاتی اسلامی است؟گفت:بله؛ متولی حوزه مسائل شرعی در بازار سرمایه، نهادی به نام کمیته فقهی سازمان بورس است و مباحث مربوط به صکوک به تایید کمیته فقهی رسیده است. طبق قانون و به طور پیش‌فرض بورس و سایر نهادهای مالی ما باید مطابق با شریعت باشد و به همین خاطر اگر اوراقی به نام صکوک منتشر شده است ملاحظات شرعی در خصوص آنها بررسی شده است.
پیره در مورد انتشار صکوک در جهان گفت:نظام مالی در بسیاری از کشورهای دنیا که اسلامی و غیراسلامی‌ می باشد و از آنجا که مسلمانها به دنبال یافتن حوزه سرمایه‌گذاری براساس شریعت هستند بنابراین صکوک در کشورهایی مانند مالزی، اندونزی، انگلیس، ترکیه، امارات، قطر، آمریکا و... در میان مسلمانهای این کشورها بسیار شناخته شده می‌باشد.
در حال حاضر قویترین کشور دنیا در حوزه صکوک مالزی است با انتشار حجم حدود 140 میلیارد دلار در سال، بالاترین رتبه صکوک را به خود اختصاص داده است. عربستان، امارات و ایران در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. اما مالزی با فاصله چشمگیری با دیگر کشورها قرار دارد و بعید است ظرف سه تا چهار سال آینده کشوری بتواند جای او را بگیرد.
نکته جالب آن است که حجم زیادی از انتشار صکوک در مالزی توسط شرکتهای خارجی انجام می‌شود یعنی خیلی از صکوک متعلق به شرکتهای مالزی نیست بلکه مثلا شرکتی در دبی صکوک خود را در مالزی منتشر می‌کند و تامین مالی خود را از طریق انتشار صکوک در مالزی انجام می‌دهد و علت این امر هم فرآیند آسان و بوروکراسی و هزینه کم در انتشار صکوک در کشور مالزی است و نیز ارز قوی و خوب مالزی (رینگیت) نیز در این قضیه مزید علت شده است.
وی در مورد استفاده شرکتهای ایرانی از بازار صکوک مالزی برای تامین مالی خود گفت:متاسفانه ایران رابطه کمی با بازار مالی اسلامی مالزی دارد. بحث تحریمها در این قضیه موثر بوده است و به تبع آن انتقال پول در سالهای گذشته با مشکل مواجه بوده ولی الان این مشکل تا حدودی برطرف شده است. مشکلی که تا الان وجود دارد آن است که عمده شرکتهای ایرانی اطلاع لازم در رابطه با تأمین مالی از محل انتشار صکوک در بازارهای بین المللی را ندارند.
درست است که ارزآوری می‌تواند داشته باشد ولی ارزبری هم تا حدودی دارد. انتشار در مالزی چون براساس ریال ایران نمی‌تواند باشد بنابراین این انتشار باید براساس دلار یا یورو یا رینگیت صورت بگیرد. بازار مالزی برای استفاده از شرکتهای ایرانی مناسب است ولی متاسفانه این امر برای اکثر شرکتهای ما ناشناخته است. اخیرا مذاکراتی با موسسه‌های مشاوره بین‌المللی انجام شده که وظیفه آنها تسهیل فرآیند انتشار صکوک در مالزی و لوکزامبورگ است. البته موانعی هم در اجرا به دلیل عدم تجربه کافی وجود دارد که بنده نسبت به رفع آنها امیدوار هستم.
قابل ذکر است در حوزه اروپا نیز لوکزامبورگ بازار قوی صکوک را در اختیار دارد. لوکزامبورک یک بازار جداگانه‌ای تحت عنوان بازار مالی - اسلامی (صکوک) ایجاد کرده که هم برای مسلمانان و هم غیرمسلمانان قابلیت خرید و فروش در آن مهیا است. ولی طبیعتا مسلمانها در ابزار غیراسلامی سرمایه‌گذاری نمی‌کنند چون در بسیاری از آنها ربا وجود دارد. بنابر این در حوزه اروپا از فقهای شریعت استفاده کرده‌اند تا بتوانند بازار مالی اسلامی قدرتمندی را در کشورهای خود راه بیندازند.
انگلیس نیز برنامه بلندمدت دارد که بازار مالی اسلامی جهان را به درون خود منتقل کند. یعنی وضعیت را به گونه‌ای کند که مسلمانها برای سرمایه‌گذاری در صکوک از بازار لندن اقدام به خرید و سرمایه‌گذاری در صکوک بکنند.
پیره در پاسخ به این که آیا نرخ سود بانکی در رقابت با صکوک است و جلوی رشد آن را گرفته است؟گفت:نرخ سودهای مختلف در بازارهای مالی مثل سپرده بانکی، اوراق مشارکت، نرخ اجاره‌بها، نرخ طلا و ارز و نرخ تسهیلات بانکی در رقابت با صکوک قرار دارند و بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. وقتی در شبکه بانکی نرخ سود سپرده ها در بانک پایین بیاید به طبع آن نرخ سود اوراق مشارکت نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
وی در مورد وجود رخ دادن سفته بازی در صکوک گفت:در خصوص سفته‌بازی در بورس، بهتر است از تعبیر دیگری تحت عنوان بورس‌بازی استفاده کنیم و این بورس‌بازی می‌تواند دو بُعد منفی و مثبت در بازار سرمایه ایفا کند. بُعد منفی آن است که بخشی از سرمایه‌گذاران با یکدیگر تبانی کنند که خرید و فروش صوری و غیرواقعی انجام بشود تا قیمت آن سهم بالا و پایین بشود که این کاملا مخرب است و سازمان بورس موظف است که از آن جلوگیری کند.
اما بُعد مثبت آن ورود نقدینگی به بازار بورس به منظور افزایش نقد شوندگی محصولات است. نقد شوندگی بسیار مهم است زیرا سرمایه‌گذاری که در بورس ابزاری را می‌خرد اگر نقدشوندگی نداشته باشد در واقع نمی‌تواند دوباره پولش را پس بگیرد. بنابراین بُعد مثبت سفته‌بازی و بورس‌بازی می‌تواند در اینجا کمک کند و با ایجاد نقدشوندگی اطمینان خاطر را برای سرمایه‌گذار به وجود بیاورد.
بنابراین سرمایه گذار در بازار سرمایه می‌تواند براساس مبانی شرعی سهم یا صکوک خود را قبل از سررسید به شخص ثالثی واگذار کند و این نوع قابلیت نقدشوندگی مزیت محسوب می‌شود. زیرا نقدشوندگی را برای سرمایه‌گذار در پی دارد.