به گزارش دیوان اقتصاد، محمدرضا مودودی - مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت - در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، ضمن قیاس میزان صادرات غیرنفتی در شش ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل، به نقش بخش خصوصی به عنوان بازیگر اصلی تجارت خارجی اشاره کرد. وی همچنین در ادامه صحبت‌هایش از افزایش و تنوع مقاصد صادراتی ایران خبر داد و تاکید کرد که باید اختیارات تام در حوزه صادرات به یک سازمان تخصصی نظیر سازمان توسعه تجارت ایران واگذار شود تا از تعدد بخشنامه‌ها و مقررات مختلف توسط دستگاه‌های عدیده که موجب سردرگمی صادرکنندگان می شود، جلوگیری شود. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
طبق آمارها در شش ‌ماهه نخست سال جاری نسبت به شش ماهه نخست سال ۱۳۹۴ در بخش‌ صادرات کالاهای غیرنفتی رشد شش درصدی داشته‌ایم. البته دلیل اینکه این رقم به بیش از شش درصد نمی‌رسد این است که همچنان با پایین بودن قیمت نفت مواجه‌ایم و کاهش قیمت نفت کماکان تاثیر خود را روی محصولات پتروشیمی و پایه نفتی می‌گذارد اما با شرایط موجود نیز شاهد رشد وزنی و ارزشی اقلام پتروشیمی و صنعتی هستیم. در شش ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل در بخش اقلام پتروشیمی با رشد ارزشی ۲۲ درصدی و رشد وزنی ۵۳.۵ درصدی روبرو بودیم.

در میعانات گازی نیز تقریبا ۱۳ درصد افت ارزش صادرات داشته‌ایم که نشان می دهد قیمت میعانات گازی و محصولات پایه نفتی همچنان پایین است اما در مجموع همچنان رشد شش درصدی صادرات را در شش ماهه نخست سال جاری نسبت به شش ماه نخست سال گذشته داشته‌ایم. ۲۱.۷ میلیارد دلار میزان صادرات کالاهای غیرنفتی در شش ماه نخست سال جاری بود که این رقم در مدت مشابه سال قبل معادل ۲۰.۵ میلیارد دلار بوده‌ است. خوشبختانه همچنان تراز تجاری مثبت است و امیدواریم که در شش ماه دوم سال جاری شتاب صادرات غیرنفتی را افزایش دهیم.

بخش خصوصی بازیگر اصلی تجارت خارجی‌ است

در سال گذشته حدود ۴۲.۵ میلیارد دلار صادرات کالای غیرنفتی را داشته‌ایم که در سال ۱۳۹۵ هدف گذاری افزایش ۱۰ میلیارد دلاری آن در دستور کار قرار گرفته است و این مسئله نشان می‌دهد که باید رشد ۲۵ درصدی را مد نظر قرار دهیم. طبق هدف‌گذاری‌های انجام شده باید در سال ۱۴۰۴ به رقمی معادل ۱۸۰ میلیارد دلار در بخش صادرات غیرنفتی برسیم.

بخش خصوصی بازیگر اصلی تجارت خارجی است و باید در کنار کسب مهارت‌های فنی، افزودن دانش و حقوق بین‌الملل، مهارت‌های لازم را در زمینه بازاریابی و مذاکره کسب کند و از نگاه سنتی و نیز فروش حجره‌ای فاصله‌ بگیرد.

باید به سمت بازارهای مدرن حرکت کنیم و با بازاریابی، ایجاد شبکه توزیع و آشنایی با حقوق بین‌الملل در جهت پیشرفت تجارت خارجی گام برداریم، چرا که در حال حاضر ضعف‌های عدیده‌ای در این بخش داریم.

به نظر می رسد در این زمینه بهتر است که تجارت آموزش محور گام برداریم و سازمان توسعه تجارت نیز رویکرد خود را به سمت بین‌المللی کردن شرکت‌ها وآموزش‌های لازم در امر تجارت سوق دهد و جهت‌گیری سازمان به سمت تقویت شرکت‌های بین‌المللی و تقویت شرکت‌های رقابت‌پذیر تغییر پیدا کند.

اگر بتوانیم در این بخش با برنامه‌ریزی عمل کنیم با نگاهی تخصصی به بخش تجارت می توانیم در این بخش تحول عمده‌ای ایجاد کنیم و از رقابت‌های منفی مخربی که توسط برخی افراد که تنها نام تاجر را یدک می‌کشند ایجاد شده و بازار تجار اصلی را نیز مخدوش می‌کنند جلوگیری کنیم، چرا که این افراد بازار کسب‌وکار را مخدوش و آشفته کرده و در برهه‌های زمانی مختلف از آب‌ گل‌آلود ماهی می‌گیرند. مسئله اشاره شده باعث خواهد شد تا تبعات منفی این اتفاقات در بلندمدت به نظام اقتصادی لطمه بزند.

مقاومت عراق در واردات محصولات خام ایرانی

یکی از موارد مهم دیگری که در سال جاری مد نظر قرار گرفته است تنوع مقاصد صادراتی نسبت به سالیان گذشته است. برخی کشورها از جمله فرانسه، آلمان، کره جنوبی و عمان جای خود را در میان ۱۰ کشور اول صادرات ایران باز کردند و به خوبی توانستند بعد از برجام جایگاه خود را پیدا کنند و مطمئنا چنین مسئله‌ای به ما کمک خواهد کرد از ظرفیت برجام به نحو مطلوبی استفاده کنیم.

در برخی از ماه‌ها از ابتدای سال تا کنون توانستیم به رشد ۲۰ درصدی هم برسیم اما در مورد رشد شش درصدی صادرات ‌کالاهای غیرنفتی در شش ماهه نخست سال جاری نسبت به شش ماه نخست سال قبل باید تصریح کنیم که فاصله محسوسی وجود دارد که بخش عمده آن مربوط به میعانات گازی و محصولات خام کشاروزی است.

در حال حاضر کشور عراق نسبت به واردات محصولات خام کشاورزی ما از خود مقاومت نشان می‌دهد و با توجه به اینکه ۸۰ درصد محصولات کشاورزی ایران به عراق صادر می‌شود در این مورد مشکلاتی به وجود آمده است. عراق یکی از بازارهای اصلی صادرات محصولات کشاورزی ایران است و اگر دراین زمینه خللی ایجاد شود با مشکلاتی در این بخش مواجه خواهیم شد.

بزرگترین مانع تجارت خارجی ایران؛ ترس‌ بانک‌های بزرگ دنیا

یکی از مسائل مهم و کلیدی که همچنان به صورت کامل حل نشده، روابط بانکی ما با دنیاست. همچنان بانک‌های بزرگ دنیا در برابر ایجاد کارگزاری‌های پولی و روابط بانکی با ایران مقاومت می‌کنند و دلواپس این هستند که مبادا باز هم تحت تاثیر فشار دولت‌های غربی به ویژه آمریکا قرار بگیرند و این بزرگترین مانع تجارت خارجی ایران است.

در خیلی از کشورها که به عنوان هیات اقتصادی به آن‌جا سفر می‌کنیم و شاهد تمایل آن‌ها برای افزایش تبادلات تجاری با ایران هستیم، می‌بینیم که بعضا مباحث بانکی عامل توقف پیش برد امور می‌شود، چرا که در بحث چگونگی نحوه تبادلات تجاری مسئله امور بانکی به عنوان عاملی حل نشده تجسم پیدا می‌کند. علاوه بر این سال‌ها نگاه ما در بحث تجارت به داخل بوده و تولید داخلی را به منظور مصرف داخلی مدنظر قرار داده‌ایم و این مسئله موجب شد تا ما متوجه‌ نشویم که چگونه باید زیرساخت‌های لازم را به منظور بین‌المللی شدن ایجاد کنیم. هنوز هم شاید نگاه عمده این است که سرریز مصرف داخل را به عنوان صادرات مدنظر قرار دهیم و این یک استراتژی بسیار خطرناکی است.

باید این تفکر را تغییر دهیم و به این سمت برویم که بخشی از مصرف داخلی باید از محل تولید صادراتی باشد، چرا که تولید صادراتی هم کیفیت رقابتی دارد و هم قیمت و خدمات رقابتی دارد و طبیعتا کیفیت آن از آن‌چه به عنوان تولید به منظور مصرف داخلی به دست آمده بیشتر است به این دلیل که باید با نمونه‌های خارجی خود رقابت کند. بنابراین اگر این نگرش تغییر پیدا کند تولید در مقیاس افزایش پیدا می‌کند و به لحاظ کیفیت نیز باید استانداردهای روز دنیا رعایت شود که این مسئله موجب خشنودی مصرف کننده داخلی می‌شود.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت زیرساخت‌های لازم است، این مسئله شامل حمل و نقل و خطوط منظم از جمله خطوط زمینی، هوایی و دریایی و نیز خدمات بندری می‌شود. به طور مثال اگر بخواهیم صادرات ۲۰ میلیون تن سیمان را به خارج از کشور و نه تنها عراق داشته‌ باشیم نیازمند این هستیم که تقریبا در هر ماه نزدیک به ۳۰ کشتی ۵۰ هزار تنی سیمان را صادر کنیم و در این زمینه باید بسنجیم که آیا بنادر ما این توانایی لجستیک را دارند؟ زیرساخت‌ها بسیار مهم و حیاتی هستند و اگر بخواهیم صادرات غیرنفتی خود را توسعه دهیم باید در بحث لجستیک و به ویژه مسائل زیرساختی برنامه ریزی منظمی را مد نظر قرار دهیم.

علاوه بر این مباحث مالیاتی و نیز مباحث مربوط به نرخ بهره نیز از دیگر مسائلی است که همچنان در مورد آن‌ها ابهامات مختلفی وجود دارد. همچنان نرخ بهره در ایران با سایر کشورهای دنیا فاصله دارد و بحث عدم استرداد به موقع مالیات‌بر ارزش افزوده علاوه بر تلاش‌های سازمان مالیاتی و بانک‌ها، موجب شده همچنان در این دو بخش نتوانیم رضایت صادر کنندگان خود را جلب کنیم.

سیاست‌گذاری دستگاه‌های مختلف عامل سردرگمی صادرکنندگان

باید سیاست فرماندهی مشخصی را برای صادرات کشور مشخص کنیم و یک سازمان را به عنوان متولی امر صادرات در نظر بگیریم. تصور بنده بر این است که در حال حاضر همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها در بحث صادرات غیرنفتی سیاست گذاری و تصمیم گیری می‌کنند و این مسئله صادرکنندگان کشور را دچار سردرگمی می‌کند.

بعضا برخی از مصوبات از بانک‌ها می‌آید، بعضا از وزارت جهاد کشاورزی و در برخی از مواقع نیز از وزارت اقتصاد می آید. برخی مباحث را اتاق بازرگانی دنبال کرده و در مواردی نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت و نیز سازمان امور مالیاتی ورود پیدا می‌کنند. بنابراین تعدد بخشنامه‌ها و تکثر مقررات عاملی برای سردرگمی صادرکنندگان است. باید یک سازمان به عنوان متولی امر صادرات تعیین شود و طرح‌های مد نظر در امر صادرات در این سازمان واحد مورد کارشناسی قرار گیرند.

بزرگترین نقطه ضعف و قوت تجارت خارجی ایران

نقطه مثبت تجارت خارجی ایران این است که ما همچنان در داخل مزیت‌های فوق‌العاده‌ای در حوزه محصولات پایه نفتی داریم و باید این مزیت نسبی را به مزیت رقابتی تبدیل کنیم. نباید از اینکه پتروشیمی یا محصولات پایه نفتی ما توسعه پیدا می‌کند دلواپس شویم. این اتفاقات از نقاط قوت ماست که باید قدر آن‌ها را بدانیم و در جهت پیشرفت آن گام برداریم. معادن ایران از دیگر مزیت‌های فوق‌العاده‌ای است که باید در زمینه رقابتی کردن این مزیت گام برداریم.

از دیگر امتیازاتی که ما داریم، صنایع تبدیلی است که همچنان در این بخش به طور کامل از پتانسیل‌های موجود بهره‌برداری نکرده‌ایم. به این مسائل می‌توانید موقعیت ژئوپولتیک و جغرافیایی ایران را نیز اضافه کنید چرا که کشور ما به لحاظ ترانزیتی، منطقه کانونی و نقطه استراتژیکی شرایط بی‌نظیری دارد که می توانیم استفاده فوق‌العاده‌ای در مباحث تجاری از آن ببریم.

در مورد نقاط ضعف تجارت خارجی خود نیز باید اشاره کنم که همچنان به مقوله تجارت به عنوان یک مسئله تخصصی نگاه نکرده‌ایم و همچنان با نگاه سنتی تجارت خود را پیش می‌بریم. ما همچنان در این بخش با نگاه سنتی حرکت می‌کنیم؛ هرچند که پیشینه قابل اشاره‌ای را از تجارت در کارنامه داریم اما باید بپذیریم که بازار مدرن امروز امکانات و شرایط مدرن خود را می‌طلبد ونمی‌توانیم با سبک و سیاق قدیمی نیازهای خود را پاسخگو باشیم.

روز ملی صادرات مهمترین رویداد اقتصادی کشور است

روز ملی صادرات مهمترین رویداد اقتصادی کشور است و یک‌سال تلاش‌های اقتصادی در قالب تقدیر از فعالان این بخش تجلی پیدا می‌کند. تقدیر از فعالات اقتصادی به آن جهت مهم است که باید این فرهنگ ترویج پیدا کند که هم حمایت از بخش خصوصی در دستور کار قرارگیرد و هم به توانمندی‌های این بخش توجه شود.

با اضافه کردن دارندگان مدال افتخار، افراد، شرکت‌ها و بنگاه‌هایی که سالیان‌سال به عنوان نمونه انتخاب شده و فاصله زیادی با دیگران داشتند از دور رقابت خارج کرده‌ایم و این فرصت را برای دیگران ایجاد کرده‌ایم تا در بخش صادرات با یکدیگر رقابت کنند.

در سال جاری رویکرد روز ملی صادرات را تغییر داده و به رویکردی آموزش‌محور تبدیل کرده‌ایم و از مدیران ارشد اقتصادی دنیا دعوت کرده ایم که در این روز مارا یاری کنند و از سخنرانان اصلی مراسم روز ملی صادرات پس از مسئولان دولتی هستند.

از مدیران دعوت شده خارجی می‌توان به رئیس سازمان UNCTAD و قائم مقام ‌ITC اشاره کرد و امیدواریم از مسئولان دولتی نیز با حضور رئیس جمهور محترم شاهد برگزاری مراسمی درخور باشیم. علاوه براین معاون اول رئیس جمهور و وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز در مراسم روز ملی صادرات حضور خواهند داشت.