سید مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی در گفت وگو با دیوان اقتصاد در باره چرایی وابستگی به درآمدهای نفتی و سرانجام این وضعیت با اشاره به سهم بالای صادرات نفتی ایران به چین،  گفت: پس از انقلاب، هدف کاهش یا حذف وابستگی به نفت در برنامه‌ها گنجانده شد، اما در طول سه دهه و نیم پس از پایان جنگ، اقدام جدی برای تحقق این هدف صورت نگرفت.

وی افزود: عدم کاهش وابستگی به نفت یا به دلیل ناآگاهی سیاست‌گذاران از روش‌های کاهش وابستگی، یا به دلیل نبود عزم جدی و یا اولویت‌های دیگر بوده است.
 

تمرکز سیاست‌گذاران بر فروش نفت

افقه تصریح کرد: سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران، به جای تغییر نگرش به منابع انسانی و داخلی، همچنان بر فروش منابع طبیعی، به‌ویژه نفت و گاز، متمرکز بوده‌اند. این نگرش باعث شده است که اقتصاد ایران آسیب‌پذیر شود و قدرت چانه‌زنی کشور در عرصه بین‌المللی کاهش یابد.

وی ادامه داد: کارگزاران اقتصادی کشورهای قدرتمند جهان به گونه‌ای عمل کرده‌اند که سهم نفت ایران در اقتصاد جهانی تقریباً به صفر رسیده است. بنابراین، ما دیگر نمی‌توانیم از این ابزار به‌عنوان یک اهرم قدرت در مذاکرات بین‌المللی استفاده کنیم.
 

چالش‌های فروش نفت در شرایط تحریم

این کارشناس اقتصادی با اشاره به اثرات تحریم‌ها بر فروش نفت ایران، گفت: در سال 1397، پس از خروج آمریکا از برجام، فروش نفت ایران تقریباً به صفر رسید و نرخ رشد اقتصادی کشور به شدت منفی شد. در این دوره، دولت‌ها سعی کردند با فروش شرکت‌های دولتی، انتشار اوراق قرضه و استقراض از بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی، خلأ درآمدهای نفتی را جبران کنند.

وی افزود: اما این روش‌ها تنها آسیب‌های بیشتری به اقتصاد کشور وارد کرده است. خریداران نفت ایران، به دلیل ریسک بالای تحریم‌ها، کشور را وادار می‌کنند که نفت را زیر قیمت جهانی بفروشد. طبق برخی گزارش‌ها، ایران هر بشکه نفت را تا 20 دلار زیر قیمت جهانی می‌فروشد.
 

وابستگی به نفت و فرار مغزها

افقه با انتقاد از عدم استفاده از نیروی انسانی به‌عنوان منبع اصلی رشد اقتصادی، گفت: موقعی می‌توانیم وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهیم که اتکای اقتصاد به نیروی انسانی و ایده‌های خلاقانه تغییر یابد. اما متأسفانه، ما نیروی انسانی زیادی را با تنگ‌نظری و بی‌اعتنایی از دست داده‌ایم. سالانه تعداد زیادی از نیروهای متخصص و ماهر از کشور خارج می‌شوند و تقریباً هیچ اعتنایی به زیان هنگفتی که از خروج این نیروها به کشور وارد می‌شود، وجود ندارد.
 

آینده اقتصاد ایران و تحریم‌ها

وی تأکید کرد: تحریم‌ها نه‌تنها اقتصاد کشور را ضعیف‌تر کرده، بلکه زیان‌های آن به‌طور تصاعدی بر دوش نسل‌های آینده سنگینی خواهد کرد. در سال جاری و سال آینده، ظرفیت‌هایی که دولت در گذشته برای جایگزینی درآمدهای نفتی استفاده می‌کرد، تقریباً به پایان رسیده است.

افقه هشدار داد: با توجه به تحولات اخیر در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، بعید است که حتی بتوانیم نفت پیش‌بینی‌شده در بودجه 1404 را بفروشیم. اگر مشکل تحریم‌ها حل نشود، سال آینده یکی از سخت‌ترین سال‌ها برای اقتصاد ایران خواهد بود.
 

تصورات اشتباه درباره کاهش وابستگی به نفت

این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: تصور دولت‌ها مبنی بر اینکه جایگزینی منابع درآمدی در بودجه، نظیر مالیات، به معنای کاهش وابستگی به نفت است، اشتباه است. بخش قابل توجهی از مالیات نیز به درآمدهای نفتی وابسته است. کاهش وابستگی در بودجه دولت، الزماً به معنای کاهش وابستگی اقتصاد کشور یا معیشت مردم به نفت نیست.

وی در پایان گفت: طبیعی است که هرچه تحریم‌ها طولانی‌تر شود، زیان بیشتری به نسل‌های فعلی و آتی وارد خواهد شد. برای کاهش آسیب‌ها، نیازمند تغییر نگرش سیاست‌گذاران به منابع انسانی و تصمیم‌گیری‌های علمی و منطقی هستیم.