به گزارش دیوان اقتصاد؛ بورس کالا را می توان فرصتی برای رقابت شفاف دانست. در واقع بورس کالا ابزاری است که به کشف قیمت محصولات کمک می کند. به عنوان مثال بورس کالا در رینگ صادراتی خود سال گذشته ۲.۷ میلیون تن سنگ آهن را خرید و فروش کرد. حامد سلطانی نژاد مدیرعامل بورس کالای ایران نیز معتقد است؛ در حوزه صادرات بحث کشف قیمت مطرح است و بورس کالا در این باره نقش مهمی ایفا می کند.

سلطانی نژاد در رابطه با اینکه در حال حاضر در چه حوزه‌هایی از بورس کالا بیشترین دادوستدها انجام می‌شود؟ گفت: در سال‌های اخیر با بهره‌برداری از پروژه‌های مختلف، می‌توان گفت یک بازار خوب در حوزه فولاد شکل گرفته است. اما همچنان نکته موجود در این میان بحث قیمت در صنعت فولاد ایران است. به طوری که میان صنایع بالادستی و پایین دستی در حوزه قیمت‌ها اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی معتقد هستند زمانی که قیمت‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند، چون فرصت صادرات برای تولیدکنندگان ما به ویژه تولیدکنندگان ورق و شمش ایجاد می‌شود، تصمیم به صادرات گرفته و منفعت آن شامل سهام‌داران و خود آن شرکت شود چراکه برخی از فرصت‌ها ممکن است تکرار نشدنی باشد.

در واقع این موضوع به منزله فرصتی برای توسعه در صنایع بالا دستی می‌بینند. اما صنایع پایین دستی نیز معتقد هستند؛ اگر قیمت‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند ما نباید قیمت‌های داخلی را متناسب با قیمت‌های جهانی افزایش دهیم، چراکه ما دارای مزیت نسبی در صنعت فولاد هستیم و هدف گذاری این بوده که صنایع پایین دستی تشویق شوند و یک مزیتی برای آنها در نظر گرفته شود. همچنین آنها می‌گویند، اگر دنبال اشتغال هستیم اشتغال در صنایع پایین دستی محقق می‌شود. هرچند دوستان بالادستی نیز معتقدند در صنایع بالا دستی نیز اشتغال وجود دارد. این بحث در جلسه اخیری که با مهندس نعمت‌زاده وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت داشتیم نیز مطرح شد. اما در این میان نظر بنده بر این است که باید اجازه دهیم قیمت واقعی در بورس کشف شود. در واقع کارکرد بورس نیز همین است. هرچند سیستم بورس بر مبنای مزایده تعریف شده، البته ما مناقصه را نیز در بورس طراحی کرده‌ایم و به زودی پس از تصویب و ابلاغ سازمان بورس اجرایی خواهد شد.

همچنین یکی دیگر از کارایی‌های بورس کارایی تخصیص است. وقتی معاملات دو جانبه باشد چه در عرصه صادراتی و چه معاملات داخلی، تخصیص کالا به صنایع پایین دستی مشخص نیست به چه صورت انجام می‌شود. اما وقتی معاملات در بستر بورس انجام می‌شود کارایی تخصیص که ارتباطی با قیمت پیدا می‌کند، رخ می‌دهد. مهم آن است وقتی می‌خواهیم کارایی قیمتی و کارایی تخصیص داشته باشیم زمانی این کارایی به درستی محقق می‌شود که کل عرضه در مقابل تقاضا قرار می‌گیرد. یعنی این کار باید در بازار داخلی انجام شود. البته بازارهای صادراتی مولفه‌های خاص خود را دارد. خیلی از تولیدکنندگان فولاد که کالای خود را در بورس عرضه می‌کردند پس از کاهش قیمت‌ها در سال‌های قبل دیگر به سمت بورس نیامدند و ما در حال حاضر عرضه‌کنندگان بزرگ را در بورس کالا شاهد هستیم.

وی در  رابطه با وضعیت فعلی سنگ‌آهن در بورس گفت: زمان زیادی است که در رینگ صادراتی سنگ‌آهن فعال هستیم. به عنوان مثال سال گذشته بیش از ۲ میلیون تن صادرات سنگ‌آهن از بورس صورت گرفت. این میزان را ۲الی ۳ شرکت عرضه کردند. اما در بازار داخل نکته‌ مهم برای سنگ‌آهن آن است که در کشور ما بـرخلاف کشورهای دیـگر دنـیا سنگ‌آهن بـر مبنای نرخ گذاری و تعیین قیمت توسط نهادهای مربوط صورت می­پذیرد. نتیجه این سیاست آن خواهد بود که بعد از چند سال سنگ‌آهنی‌ها به فولادسازها تبدیل می شوند. کمااینکه این موضوع در حال حاضر قابل رویت است.

نگاه در این زمینه ناشی از قیمت‌گذاری یا یک شیوه فروش بر مبنای قرار داد است که مزیتی برای صاحبان سنگ آهن ایجاد کرده تا به سمت صنایع پایین دستی بروند. اما هر کنشی یک واکنش به همراه دارد. پایین دستی‌ها نیز می‌گویند اگر این اتفاق در حال وقوع است باید حرکتی در جهت خنثی‌سازی آن انجام شود. نتیجه آن می‌شود که امروز در کشور رخ داده است. به اعتقاد بنده پس از مدتی دیگر سنگ‌آهنی برای خرید وجود نداشته باشد. دود این اتفاق به چشم طرح‌ها و پروژه‌هایی می‌رود که متکی بر خرید سنگ‌آهن طراحی شده‌اند. در نتیجه این طرح‌ها نیز قدرت رقابتی خود را از دست داده و مجبور هستند سنگ‌آهن وارداتی بخرند. یک زمان تمرکز صنایع به سمتی می‌رود که کجا محصول با قیمتی پایین تر از قیمت جهانی وجود دارد تا از آن استفاده کنند. اما گاهی تمرکز صنایع به سمتی است که فناوری خود را به روز کرده تا به قیمت تمام شده کمتری دست پیدا کنند. این موضوع تفاوت میان ۲ نگرش است. در حال حاضر بیشترین تعداد بورس‌های کالایی در چین است زیرا چین یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان کالا در دنیا است در نتیجه می‌تواند تعیین‌کننده قیمت باشد. جالب است که برای کالاهایی نظیر میلگرد و ... ابزارهای مالی تعریف کرده است که در نگاه نخست ممکن است دشوار به نظر برسد.

سلطانی نژاد در رابطه با وضعیت کلی نقش بورس کالا در صادرات گفت: در حوزه صادرات بحث کشف قیمت مطرح است. خریداران خارجی بسیاری را داریم که در بورس کالا ثبت شده‌اند که عمدتا خریداران سنگ آهن، گوگرد و برخی محصولات فرآورده های نفتی هستند و واقعا رقابت انجام می‌شود. اما چون باید پول خود را به ریال تبدیل کنند با مشکل همراه هستند. ما درصدد توسعه رینگ صادراتی هستیم. اما این رینگ باید با کمک بورس ها توسعه یابد. با ۲ بورس مذاکرات اولیه در این باره انجام شده است. اما به طور کلی کار بسیار سختی است. هدف گذاری ما این است که از جابه‌جایی بی رویه پول جلوگیری کنیم. زیرا جابه‌جایی پول هزینه دارد. در واقع بورس خالص سازی معاملات را انجام می‌دهد. نکته مهم آن است که خیلی از تولیدکنندگان ایرانی که با مازاد تولید مواجه هستند در بازار رقابت می‌کنند. این رقابت منفی باعث می‌شود کالای تولیدی در کشور با قیمت پایین  در اختیار خارجی ها قرار گیرد. اما وقتی معاملات در بورس اتفاق افتد همه بازی یکدیگر را می بینند.

وی در مورد تنوع محصولات ارائه شده در بورس کالا گفت: محصولات عرضه شده در بورس باید دارای برخی ویژگی ها باشند. به عنوان مثال محصولات واسطه تولید باشند، مانند محصولات فولادی و یا پتروشیمی. این محصولات یا قیمت های جهانی داشته و یا اینکه کالای واسطه ای بوده که برای تولید صنایع پایین دستی مورد استفاده قرار می گیرند. اما محصولات کشاورزی نیز جزو محصولات بورسی محسوب می شوند. عموما قیمت گذاری محصولات کشاورزی به دلیل آنکه بر معیشت مردم اثر گذار است به ساز و کار بورس سپرده می شود.

جالب است بدانید حتی آب پرتقال هم در بورس در قالب قراردادهای بلند مدت مورد معامله قرار می­گیرد. در واقع آب پرتقال طی قراردادهای بلند مدت مورد معامله شده و تنها کشف قیمت آن در بورس انجام می شود. به طور کلی هر کالایی که مشتریان زیادی دارد می تواند وارد بورس شود، البته دارو در ایران جزو محصولات بورسی نیست. در ایران محصولات کشاورزی یک بازار ۲۷۰هزار میلیارد تومانی در اختیار دارد که از این میزان حداقل بین ۵۰ تا ۱۰۰هزار میلیارد تومان آن کالاهایی است که می تواند در بورس مورد معامله قرار بگیرد. در واقع کالاهای با دوام مانند گندم، شکر، جو، سویا و... می توانند در بورس معامله شود. در نتیجه بازار کشاورزی بازار بزرگی است.

در حوزه فلزات از ابتدای تاسیس بورس فلزات فعال بودیم. همچنین در حوزه پتروشیمی از سال ۸۸ تا ۸۹، بورس کالا فعال شده است. سال گذشته بیشترین ارزش محصولات کشاورزی در بورس کالا مورد معامله قرار گرفت و حدود ۳هزار میلیارد تومان محصولات این حوزه در بورس کالا مورد معامله قرار گرفت. با توجه به اهمیت قیمت آینده محصولات کشاورزی به طور معمول ابزارهای مالی روی آنها خوب جواب می دهد. اما باید به دیگر اقدامات نیز اشاره داشت، در واقع در حال انجام اقداماتی هستیم تا خودرو و مسکن را وارد بورس کالا کرده و بتوانیم بر ابزراهای مالی آنها بیشتر متمرکز شویم. ابزارهای مالی که منجر به تحویل مسکن و خودرو می شوند. در حوزه مسکن همچنان ابزاری که براساس آن آینده مسکن خود را تضمین کنیم در اختیار نیست.

ابزارهای مالی کمک می کنند تا برای آینده برنامه ریزی داشته باشیم. به عنوان مثال در حوزه مسکن به دنبال طراحی ابزاری هستیم تا براساس آن بتوان متر متر مسکن خریداری کرد و هر زمان که به ۸۰ متر رسید بتوان یک آپارتمان ۸۰ متری تحویل گرفت. این موضوع می­تواند به تجهیز منابع برای خروج بخش مسکن از رکود نیز کمک کند. متاسفانه در بازار مسکن نمی توان با پول خرد عرضه یا تقاضا ایجاد کرد، اما بورس به دنبال ایجاد ابزاری برای این موضوع است. البته بازار مسکن در ایران بسیار سنتی است. ما به عنوان بورس کالا در این موضوع جدی هستیم اما همانطور که گفتم بازار در این زمینه بسیار سنتی است. لازم به ذکر است؛ این موضوع در سکه نیز با ایجاد آتی سکه انجام شد.