از جمع کل نقل و انتقال وجوه از طريق چک‌، خودپرداز، ساتنا و پايا، پايانه شعب و فروشگاهي، اينترنت و تلفن، علي‌رغم آنکه سهم چک از نظر تعدادي 2.3 درصد است، از نظر مبلغي سهم قابل توجه 42.3 درصد را به خود اختصاص داده که اين امر حاکي از اهميت و مقبوليت چک در كسب وكارهاي عمده بازار و جامعه است.

الهام علی آبادیان - دیوان اقتصاد ؛سهم چک‌های برگشتی اشخاص حقیقی به کل چک‌هاي مبادله شده از نظر تعداد 2.8 درصد و از نظر مبلغ 2.2 درصد و سهم چک‌های برگشتي اشخاص حقوقی از نظر تعداد 0.1 درصد و از نظر مبلغ 0.4 درصد بوده است.

سهم 42.3 درصدي چك از مبلغ  مبادلات بانكي كشور

 از جمع کل نقل و انتقال وجوه از طريق چک‌، خودپرداز، ساتنا و پايا، پايانه شعب و فروشگاهي، اينترنت و تلفن، علي‌رغم آنکه سهم چک از نظر تعدادي 2.3 درصد است، از نظر مبلغي سهم قابل توجه 42.3 درصد را به خود اختصاص داده که اين امر حاکي از اهميت و مقبوليت چک در كسب وكارهاي عمده بازار و جامعه است.

طي 10 ماهه دي‌ماه 1393 الي مهرماه 1394 مجموعاً از 838 403 267  فقره چک جمعاً به مبلغ 966 560 36 ميليارد ريال چک هاي مبادله شده، تعداد 317 788 7 فقره چک جمعاً به مبلغ 239 940 ميليارد ريال برگشت شده است. بر اين اساس مشاهده مي‌شود ميانگين نسبت تعداد و مبلغ چک‌هاي برگشتي به کل چک‌هاي مبادله شده در مقاطع مذکور به ترتيب برابر 2.9درصد و 2.6 درصد مي‌باشد.

ارقام عملکرد سیستم چکاوک نشان می دهد که در طی 10 ماه 94 هزار ميليارد تومان چك برگشت خورده و سهم 42 درصدي چك از مبادلات و كسب وكار بازار ايران نشان دهنده اهمیت چک در بازار ایران است.

از جمع کل نقل و انتقال وجوه از طريق چک‌، خودپرداز، ساتنا و پايا، پايانه شعب و فروشگاهي، اينترنت و تلفن، علي‌رغم آنکه سهم چک از نظر تعدادي 2.3 درصد است، از نظر مبلغي سهم قابل توجه 42.3 درصد را به خود اختصاص داده که اين امر حاکي از اهميت و مقبوليت چک در كسب وكارهاي عمده بازار و جامعه است.

بانك مركزي پس از 14 ماه تاخير در اعلام آمار چك هاي برگشتي كه دليل آن را اجراي طرح چكاوك واجراي گسترده و الكترونيكي آن در كل بانك ها ومبادلات اسناد كشور اعلام كرده، بالاخره در آخرين روز كاري رسانه ها در سال 94، آمار عملكرد 10 ماهه دي 93 تا مهر 94 را اعلام كرد.

كاهش شديد سهم و درصد چك هاي برگشتي از مبادله شده

 در حالي كه وضعيت چك هاي برگشتي در تهران كه بيش از 60 درصد حجم سپرده هاي بانكي و تسهيلات بانك ها و همچنين بيش از 50 درصد تراكنش ها و مبلغ مبادلات بانكي و الكترونيكي را به خود اختصاص مي دهد، در آبان و آذر 93 به وضعيت نامناسبي رسيده بود و بيش از 13.1 درصد تعداد و 7.2 درصد مبلغ اسناد مبادله شده برگشت خورده بود، اما آمار تازه بانك مركزي كه از نتيجه اجراي طرح چكاوك حاصل شده نشان مي دهد كه  نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده در مقطع 10 ماهة دی ماه 1393 لغایت مهر ماه 1394 از نظر تعداد 2.9 درصد و مبلغ 2.6 درصد اعلام شده است.اين در حاليست كه در نه ماه اول سال 93 تعداد چك برگشتي به 12.4 درصد و مبلغ آن به 5.4 درصد مبلغ اسناد مبادله شده رسيده بود.

كاهش 10 درصدي تعداد و 4.5 درصدي مبلغ

اين نكته نشان مي دهد كه سهم چك هاي برگشت خورده از نظر تعداد از 13.1 درصد در آذر 93 به 3.2 درصد در شهريور 94 كاهش يافته است و از نظر مبلغ نيز از 7.2 درصد در آذر 93 به 2.7 درصد در شهريور 94 رسيده است. براساس مقايسه آخرين ماه سيستم قبلي با آخرين ماه اعلام شده اجراي چكاوك، مي توان نتيجه گرفت كه سهم تعداد چك برگشتي 10 واحد درصد و سهم مبلغ چك برگشتي4.5 واحد درصد كمتر شده است.

7.8 ميليون چك برگشتي با رقم 94 هزار ميليارد تومان در 10 ماه

وضعيت چک‌های مبادله شده از نظر تعداد و مبلغ در مقطع ده ماهه دی ماه 1393 لغایت مهر ماه 1394 به ترتيب 267 ميليون فقره و 560 36 هزارمیلیارد ریال با ميانگين مبلغ 137 ميليون ريال بوده است. از اين تعداد، جمعاً 7.8 ميليون فقره چک‌ به مبلغ 940 هزارميليارد ريال با ميانگين مبلغ 120 ميليون ريال، چک برگشتی بوده است.

اين در حاليست كه در نه ماه اول سال 93 معادل 35 ميليون و 935 هزار برگ به مبلغ 915 هزار و 670 ميليارد تومان مبادله و 4456 هزار برگ به مبلغ 49 هزار و883 ميليارد تومان برگشت داده شده است. متوسط اسناد مبادله شده 25 ميليون تومان و متوسط اسناد برگشت داده شده 11.2 ميليون تومان بوده است.

 درصد بيشتر چك برگشتي در حساب اشخاص حقيقي

سهم چک‌های برگشتی اشخاص حقیقی به کل چک‌هاي مبادله شده از نظر تعداد 2.8 درصد و از نظر مبلغ 2.2 درصد و سهم چک‌های برگشتي اشخاص حقوقی از نظر تعداد 0.1 درصد و از نظر مبلغ 0.4 درصد بوده است. اين موضوع نشان مي دهد كه شركت ها و سازمان هاي مختلف دولتي و خصوصي كه عمدتا شركت هاي دولتي فعال در اقتصاد هستند، تعداد كمتري چك برگشتي داشته اند . اما اشخاص حقيقي به خاطر كسب وكار هاي مختلف و وضعيت ركود نسبي دوران تحريم و كاهش رشد اقتصادي كشور، از حجم و تعداد و سهم بيشتر چك هاي برگشتي در مبادلات خود برخوردار شده اند.

 ملاحظه مي‌شودکه چک هاي برگشتي از نظر تعداد و مبلغ، نسبت به کل چک‌هاي مبادله شده شبکه بانکي (به خصوص براي اشخاص حقوقي) سهم بسيار کوچکي دارد و اين امر حاکي از آن است که عمدة چک‌هاي شرکت‌ها، وصول شده است.

2.5 ميليون رفع سوء اثر

طي 10 ماهه منتهي به مهرماه 1394 تعداد 2.5 ميليون فقره چک برگشتي از سوي صاحبان حساب رفع سوءاثر شده و بر اين اساس 7.8 ميليون فقره چک برگشتي مذکور به 5.3 ميليون فقره کاهش يافته است که اين امر موجب کاهش نسبت مانده چک‌هاي برگشتي به کل چک‌هاي مبادله شده از نظر تعداد و مبلغ به ترتيب به 2.0 و 1.7 درصد شده است.

سهم 2.3 درصد چک در تعداد و سهم 42 درصدی آن ازمبلغ مبادلات، کاهش چک برگشتی در طرح سراسری کشور با عنوان چکاوک،  سهم بالای تهران ازمبادلات،تسهیلات، سپرده ها، تراکنش ها، ابزارها و شعب بانکی کشور، سهم بالای سرمایه در گردش از تسهیلات بانکی، 914 هزار ميليارد تومان جابه‌جايي پول با 9ميليارد تراكنش بانکی و... به سادگی ثابت می کند که اقتصاد ایران بانک محور است و همه راه ها به پول و گردش مالی ختم می شود و متاسفانه بدون درک مفهوم پول و بانک به عنوان ابزار رفاه و رضایت بشر، تمام انسان ها را مشغول خود کرده است.

در گذشته، اقتصاد تا این حد پولی نبود، محبت ها، رفاقت ها، تهاتر کالا و خدمت، خرید اعتباری، قرض دادن کالا، استفاده مجانی از دارایی ها مانند مسکن و خودرو و... باعث شده بود که حجم نقدینگی و پول در گردش کل کشور در سال 1265 به رقم 270 هزار تومان محدود شود.

اما اکنون نقدینگی نه تنها از مرز 1000 هزار میلیارد تومان یعنی یک کوادریلیون تومان گذشته، بلکه بازهم تمام واحدهای تولیدی و اقتصادی تشنه پول هستند، 914 هزار میلیارد تومان تراکنش بانکی داریم و بیش از 380 هزارمیلیارد تومان تسهیلات در یکسال داده شده و 220 هزار میلیارد تومان سرمایه در گردش تامین شده، اما بازهم همه فعالان اقتصادی چه شرکت چه اشخاص به دنبال پول هستند.

این وضعیت ممکن است تاحدودی نشان دهنده رونق کسب وکار و مبادلات بانکی و اقتصادی باشد، اما در عین حال، نشان دهنده معضلات سیستم بانکی و اقتصاد بانک محور ایران است که با این همه گردش مالی، بازهم رشد اقتصادی حدود 1 درصدی و در حد صفر داشته است.

2.8 درصد چك هاي مبادله شده برگشت خورد

با اجراي طرح چكاوك واضافه شدن ساير استان ها به  آمار چك هاي برگشتي، سهم چك هاي برگشتي از نظر تعداد 9.5 واحد درصد و از نظر مبلغ 2.8 واحد درصد كاهش يافته است.

اين موضوع نشان مي دهد كه با الكترونيكي شدن بانك ها و ارتباط گسترده  آن لاين و لحظه اي بين شعب بانك هاي كشور، اولا كليه اسناد و برگشتي هاي بانك ها در سراسر كشور چه در شعب و چه در اتاق پاياپاي ثبت شده و آمار آن در سامانه چكاوك منظور شده است در حالي كه تا آذر 93، اسنادي كه به اتاق پاياپاي تهران وارد شده و يا برگشت خورده منظور شده و اسناد ديگر كه در خود شعب تهران وارد و برگشت خورده و يا در ساير استان هاي كشور مبادله و برگشت داده شده در آمار قبلي منظور نشده است.

 براين اساس، تعداد اسناد مبادله شده از رقم 4 ميليون و 162 هزار برگ در آذر 93 به 27 ميليون و 117 هزار برگ در شهريور 94 رسيده و 6.5 برابر شده است. تعداد اسناد برگشت داده شده نيز از 546 هزار برگ در آذر 93 به 868 هزار و 791 برگ رسيده و 1.6 برابر شده  است.

دوم آن كه بسياري از دارندگان چك در طرح فعلي به خاطر امكان پيگيري آنلاين وضعيت حساب مشتريان، ابتدا از وضعيت موجودي  حساب طرف مقابل از شعبه مربوطه بانك ها اطلاع كسب مي كنند و در صورت كسر موجودي يا نقص امضا و... به صاحب حساب خبر مي دهند و اكثر اين مشكلات بدون برگشت خوردن اسناد برطرف مي شود اما تعدادي از چك ها كه به حساب افراد كلر مي شود و در اتاق پاياپاي مبادله مي شود، ممكن است با برگشت مواجه شود. در نتيجه آمار چك برگشتي با سيستم چكاوك و بررسي آنلاين حساب ها كاهش قابل توجهي نسبت به قبل داشته است و موارد متعدد كسري موجودي، نقص امضا و.. كمتر شده است.

آمارها نشان مي دهد كه از نظر تعداد اسناد مبادله شده و برگشتي نيز در آذر سال 93 به ميزان  4162 هزار برگ در تهران به مبلغ 108 هزار ميليارد تومان مبادله شده كه 546  هزار برگ آن به مبلغ 7.8 هزار ميليارد تومان برگشت خورده است اما در شهريور 94 در سراسر كشور به ميزان بيش از 27 ميليون برگ به مبلغ 364 هزار ميليارد تومان مبادله شده كه 868 هزار برگ آن به مبلغ 9.8 هزار ميليارد تومان برگشت خورده است.

مقايسه چك برگشتي در ايران و تركيه وامارات و تايلند

وضعیت چک‌های برگشتی کشورهای ترکیه، امارات و تایلند طی سال‌های 2009 الی 10 ماهه منتهی به سال 2015 كه از  وب‌سایت بانک‌مرکزی این سه کشور اخذ شده نشان مي دهد که نسبت تعداد چک‌های برگشتی به تعداد کل چک‌هاي مبادله شده در 10 ماهه منتهی به سال 2015 میلادی به ترتیب 3.3 درصد در تركيه، 4.1 درصد در امارات و 1.1 درصد در تايلند بوده است. براين اساس، تعداد چک‌هاي مبادله شده در ایران چندين برابر کشورهاي فوق بوده، اما با این وجود ميزان سهم چک‌های برگشتی از کل چک‌های مبادله شده در ایران در مقایسه با کشورهای مورد بررسی، تفاوت چندانی ندارد.

مجموع کل تراکنش‌هاي شبکه بانکي از طریق خودپرداز، ساتنا و پايا، پايانه شعب و فروشگاهي، اینترنت بانک و تلفن‌بانک از دی ماه 1393 لغایت مهرماه 1394 نشان مي دهد که از  نظر تعداد 568 11 میلیون تراکنش جمعاً به مبلغ 925 49 هزار میلیارد ریال (ميانگين هر تراکنش انجام پذيرفته 4.3 ميليون ريال) 430 هزار تومان انجام پذیرفته که این آمار نشان می‌دهد بانکداري الکترونيکي در سال‌هاي اخير در کشور ما رشد زيادي داشته و همين امر باعث شده كه نياز به استفاده از چك و در نتيجه چك برگشتي نيز كاهش يابد.

15 درصد وام بانکی برای ایجاد و توسعه، 60 درصد برای سرمایه در گردش

از 348 هزار و 243 ميليارد تومان تسهيلات در طي 11 ماه اول سال 94 معادل 220 هزار ميليارد تومان براي سرمايه در گردش، بيش از 34 هزار ميليارد تومان براي ايجاد، 17 هزار ميليارد تومان براي توسعه، 6 هزار ميليارد تومان براي تعميرات، 32 هزار ميليارد تومان براي خريد كالاي شخصي، بيش از 16 هزار ميليارد تومان براي خريد مسكن، و بيش از 21 هزار ميليارد تومان براي ساير امور صرف شده است.

تسهیلات پرداختی بانک‌ها طی 11 ماهه سال 1394 به بخش های اقتصادی مبلغ 3482.4 هزار میلیارد ریال است، که در مقایسه با 11 ماهه سال گذشته مبلغ 562.7 هزار ميليارد ريال (معادل 19.3 درصد) و نسبت به 10 ماهه سال جاری 498.2 هزار ميليارد ريال (معادل 16.7 درصد) افزايش داشته است.سهم تسهیلات پرداختی بانک‌ها به بخش صنعت و معدن طی 11 ماهه سال جاری 994.0  هزار میلیارد ریال (معادل 28.5 درصد) بوده که نسبت به 11 ماهه سال گذشته 86.3 هزار میلیارد ریال (معادل 9.5 درصد) افزايش داشته است.از 348 هزار و 243 ميليارد تومان تسهيلات در طي 11 ماه اول سال 94 معادل  220 هزار ميليارد تومان  براي سرمايه در گردش، بيش از 34 هزار ميليارد تومان براي ايجاد، 17 هزار ميليارد تومان براي توسعه، 6 هزار ميليارد تومان براي تعميرات، 32 هزار ميليارد تومان براي خريد كالاي شخصي، بيش از 16 هزار ميليارد تومان براي خريد مسكن، و بيش از 21 هزار ميليارد تومان براي ساير امور صرف شده است.

سهم  63.2 درصدي سرمايه در گردش

 هدف از دریافت تسهیلات پرداختی در بخشهای اقتصادی طی 11 ماهه سال جاری نشان مي دهد كه سهم تسهیلات پرداختی در قالب سرمایه در گردش در کلیه بخش‌های اقتصادی طی 11 ماهه سال جاری مبلغ 2202.5 هزار میلیارد ریال معادل 63.2 درصد کل تسهیلات پرداختی می‌باشد که در مقایسه با 11 ماهه سال گذشته مبلغ 442.3 هزار میلیارد ریال معادل 25.1 درصد افزايش داشته است.

  سهم تسهیلات پرداختی بابت تأمین سرمایه در گردش بخش صنعت و معدن در 11 ماهه سال جاری معادل 830.6 هزار میلیارد ریال بوده است که حاکی از تخصیص 37.7 درصد از منابع تخصیص یافته به سرمایه درگردش کلیه بخش های اقتصادی (مبلغ 2202.5 هزار میلیارد ریال) می‌باشد.

  ملاحظه مي‌شود از 994 هزارميليارد ريال تسهيلات پرداختي دربخش صنعت و معدن معادل 83.6 درصد آن (مبلغ 830.6هزار ميليارد ريال) در تامين سرمايه در گردش پرداخت شده است که بيانگر توجه و اولويت‌دهي به تامين منابع براي اين بخش توسط بانک‌ها در سال جاری مي‌باشد.

سهم 14.9 درصدي ايجاد وتوسعه واحدها از كل تسهيلات

 سهم ايجاد واحدهاي جديد از كل تسهيلات به 9.9 درصد و توسعه واحدها نيز 5 درصد كل تسهيلات بوده است. بدين ترتيب معادل 14.9 درصد تسهيلات براي توسعه واحدهاي قبلي و جديد صرف شده است.

تعميرات نيز 1.8 درصد تسهيلات را به خود اختصاص داده است. خريد كالاي شخصي9.2 درصد، خريد مسكن 4.8 درصد،و ساير امور نيز 6.1 درصد تسهيلات را به خود اختصاص داده اند.

شایان ذکر است که همچنان باید در تداوم مسير جاري ملاحظات مربوط به کنترل تورم را نيز در نظر گرفت و همواره مراقب قدرت گرفتن پتانسيل تورمي ناشي از فشار تقاضاي کل در اقتصاد نيز بود. بر اين اساس ضروري است به افزايش توان خلق پول بانکها از طريق افزايش سرمايه و بهبود کفايت سرمايه بانکها، کاهش تسهيلات غيرجاري و بازگرداندن آنها به مسير صحيح اعتباردهي بانکها، افزايش بهره‌وري بانکها در تامين سرمايه در گردش توليدي، پرهيز از فشارهاي مضاعف بر دارايي بانکها و ترغيب بنگاه‌هاي توليدي به سمت بازار سرمايه به عنوان يک ابزار مهم درتامين مالي طرحهای اقتصادي (ايجادي)توجه ويژه‌اي کرد.