به گزارش دیوان اقتصاد، در چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران اعلام شد جایگاه ایران از منظر این شاخص در بین 100 کشور اول دنیا از منظر تولید ناخالص داخلی، رتبه 98 است و عواملی چون اختلال در شبکه، فیلترینگ، فرسودگی و عدم توسعه زیرساخت از عوامل پایین بودن کیفیت اینترنت در کشور است. در این نشست هم‌چنین اعتراض فعالان بخش خصوصی به بانک مرکزی به دلیل انسداد درگاه پرداخت

«کیفیت اینترنت در ایران» و « قطعی درگاه‌های صرافی رمزارز» دو موضوع مهم مورد بررسی در بیستمین نشست کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران بود. در این نشست چهارمین گزارش انجمن تجارت الکترونیک در مورد کیفیت اینترنت در ایران ارائه و بررسی شد که نشان داد کیفیت اینترنت در ایران کماکان در قعر جدول رتبه‌بندی بین‌المللی است. هم‌چنین مساله مسدودسازی ناگهانی درگاه صرافی رمزارزها که فعالان این صنعت را با چالش مواجه کرده، موضوعی دیگری بود که در دستورکار این کمیسیون قرار داشت.

در ابتدا مازیار نوربخش، رئیس این کمیسیون، با اشاره به اینکه انجمن تجارت الکترونیک چهارمین گزارش کیفیت اینترنت را ارائه می‌دهد؛ ابراز امیدواری کرد این تهیه و ارائه این گزارش‌ها ادامه‌دار باشد. او با بیان اینکه گزارش مربوط به فصل تابستان و پاییز 1403 است، عنوان کرد که اثر تحولات اخیر در حوزه دیجیتال در این گزارش منعکس نشده و قاعدتاً در گزارش‌های بعدی این انجمن مورد توجه قرار خواهد گرفت. (متن گزارش در انتهای خبر قابل دریافت و مطالعه است.)

ایران هنوز در قعر جدول کیفیت اینترنت

گزارش کیفیت اینترنت در ایران با بررسی سه شاخص اصلی یعنی سرعت، اختلالات و محدودیت‌ها، تصویری از چالش‌های موجود در این حوزه ارائه داد. طبق این گزارش، کیفیت اینترنت ایران همچنان در وضعیت نامطلوبی قرار دارد و در میان ۱۰۰ کشور بزرگ دنیا که از لحاظ تولید ناخالص داخلی انتخاب شده‌اند، در انتهای جدول قرار دارد.

براساس گزارش انجمن تجارت الکترونیک ایران، کیفیت بسیار پایین اینترنت در ایران باعث شده است که جایگاه ایران در رده‌بندی 100 کشور اول دنیا از نظر میزان تولید ناخالص داخلی، رتبه ۹۸ باشد. در بخش «عوامل اصلی تاثیرگذار بر کیفیت اینترنت در ایران»، علاوه بر محدودیت‌ها، تحریم‌ها و اختلالات شبکه دسترسی، یکی دیگر از مسائل مهمی که به آن اشاره شده، آلودگی شبکه است که عمدتاً در نتیجه استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها و ابزارهای مشابه ایجاد می‌شود.

فیلترینگ و بی‌برقی

در گزارش چهارم کیفیت اینترنت ایران آمده است که محدودیت‌های اینترنتی و اعمال فیلترینگ‌های شدید از سوی دولت ایران یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کاربران اینترنت در کشور است. فیلترینگ گسترده باعث شده است که کاربران مجبور شوند از فیلترشکن‌ها یا ابزارهای مشابه استفاده کنند که خود مشکلات زیادی از جمله کاهش سرعت اینترنت، اختلالات مداوم در اتصال و به خطر افتادن امنیت اطلاعات شخصی کاربران را به دنبال دارند. علاوه بر این، از آنجا که فیلترینگ بر تمام شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خارجی تاثیر گذاشته، استفاده از ابزارهای جانبی مانند  VPNها موجب شده است تا کیفیت ارتباطات اینترنتی به شدت کاهش یابد.

هم‌چنین در برخی از مناطق ایران، نوسانات برق و آسیب‌های ناشی از آن نیز بر کیفیت عملکرد اینترنت اثرگذار است. براساس داده‌های انجمن یکی دیگر از عواملی که در اختلالات شبکه نقش دارد، کیفیت پایین خدمات ارائه‌شده از سوی برخی اپراتورهای اینترنتی است. برخی از اپراتورها به‌ویژه در مناطق خاص، خدمات اینترنتی خود را با کیفیت پایین و در برخی موارد با قطعی‌های مکرر ارائه می‌دهند.

آوار تحریم‌ها

تحریم‌های بین‌المللی که علیه ایران اعمال شده‌ است نیز تاثیر زیادی بر کیفیت اینترنت کشور دارند. این تحریم‌ها باعث محدودیت در دسترسی به تکنولوژی‌های نوین و تجهیزات شبکه‌ای شده‌اند. بسیاری از شرکت‌های خارجی که ارائه‌دهنده تکنولوژی‌های اینترنتی و تجهیزات مربوطه هستند، به دلیل این تحریم‌ها قادر به همکاری با ایران نیستند. این مسئله موجب شده است که زیرساخت‌های اینترنتی در ایران به‌روز نشود و توسعه شبکه با مشکل مواجه شود. همچنین، این محدودیت‌ها باعث می‌شود که ایران از دسترسی به خدمات و نرم‌افزارهای برتر برای بهبود کیفیت شبکه اینترنت خود محروم بماند.

اختلالات در شبکه دسترسی (اکسس)

اختلالات شبکه‌ای و مشکلات فنی در دسترسی به اینترنت، به‌ویژه در مناطق دورافتاده و مناطق کمتر توسعه‌یافته، از دیگر عوامل اصلی تاثیرگذار بر کیفیت اینترنت در ایران است. در این مناطق، دسترسی به اینترنت با مشکلات فراوانی مواجه است. مشکلاتی مانند سرعت پایین اینترنت، عدم پوشش‌دهی مناسب توسط اپراتورهای مختلف، و نبود زیرساخت‌های لازم باعث می‌شود که کاربران در این مناطق نتوانند به‌طور موثر از اینترنت استفاده کنند. علاوه بر این، در ساعات پیک، تعداد زیاد کاربران در مناطق شهری نیز باعث بروز اختلالات موقتی می‌شود که این مشکلات به‌ویژه در شبکه‌های موبایل محسوس‌تر است.

 آلودگی شبکه

یکی از مسائل پیچیده و مهمی که در این گزارش به آن اشاره شده، آلودگی شبکه است. این آلودگی به‌ویژه به دلیل استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها و  VPNها ایجاد می‌شود. فیلترشکن‌ها معمولاً شبکه‌های ناامن و شلوغی را تشکیل می‌دهند که باعث کاهش کیفیت اینترنت می‌شوند. این شبکه‌ها به دلیل تبادل داده‌های زیاد و ناامن، آسیب‌پذیری‌های فراوانی ایجاد می‌کنند که نه‌تنها کیفیت اینترنت را کاهش می‌دهند، بلکه می‌توانند منجر به مشکلات امنیتی نیز شوند. استفاده از فیلترشکن‌ها باعث ایجاد ترافیک بالا و افزایش فشار بر سرورها می‌شود، که به نوبه خود باعث کاهش سرعت اینترنت و اختلالات در اتصال می‌شود. این آلودگی‌ها همچنین ممکن است بر امنیت و حریم خصوصی کاربران تاثیر بگذارند و داده‌های شخصی آن‌ها را در معرض خطر قرار دهند.

حملات سایبری و تهدیدات امنیتی

آلودگی شبکه و استفاده گسترده از ابزارهای فیلترشکن، علاوه بر کاهش کیفیت اینترنت، می‌تواند به افزایش تهدیدات امنیتی نیز منجر شود. حملات سایبری مانند حملات DDoS که به‌ویژه از طریق شبکه‌های آلوده و ابزارهای فیلترشکن انجام می‌شوند، تهدیدی جدی برای ثبات و امنیت اینترنت در ایران به حساب می‌آیند. این حملات ممکن است باعث اختلالات شدید در عملکرد شبکه‌های اینترنتی شوند و در نتیجه مشکلات جدی برای کاربران و کسب‌وکارهای آنلاین ایجاد کنند. این مسئله باعث می‌شود که کیفیت اینترنت کاهش یابد و در کنار آن، امنیت اطلاعات شخصی کاربران نیز تهدید شود.

عدم توسعه شبکه‌های نسل جدید

بنابر گزارش انجمن تجارت الکترونیک ایران، با وجود برخی تلاش‌ها در جهت توسعه شبکه‌های اینترنتی، به‌ویژه شبکه‌های نسل جدید مانند 4G و 5G در بسیاری از مناطق کشور، این شبکه‌ها هنوز به طور کامل پیاده‌سازی نشده‌اند و مشکلات موجود در این زمینه باعث کاهش کیفیت اینترنت در کشور شده است. همچنین، در برخی مناطق، سرعت اینترنت 3G و 4G همچنان پایین است و این مسئله باعث شده که کاربران نتوانند از سرعت و کیفیت اینترنت به‌طور کامل بهره‌برداری کنند.

روی خوش اینترنت ماهواره‌ای

یکی از نکات جدیدی که در این گزارش به آن اشاره شده است، استفاده گسترده از اینترنت ماهواره‌ای به‌ویژه سرویس استارلینک است. به‌طور ویژه، از ابتدای سال ۲۰۲۴، استفاده از اینترنت ماهواره‌ای در ایران رشد قابل توجهی داشته است. برآوردها نشان می‌دهند که بیش از ۳۰ هزار مشترک استارلینک در ایران وجود دارد. البته انجمن تجارت الکترونیک به این موضوع نگاه مثبتی داشته و آن را فرصتی برای دستیابی به اینترنت آزاد و پرسرعت برای تمامی مردم ایران می‌داند. با این حال، هزینه‌های بالای این نوع اینترنت به عنوان یک تهدید برای اقتصاد کشور و به ویژه برای مردم طبقات پایین‌تر جامعه مطرح است. این نوع اینترنت اگرچه می‌تواند به عنوان یک ابزار مهم برای رفع محدودیت‌های اینترنتی عمل کند، اما به دلیل هزینه‌های سنگین، ممکن است به نابرابری و تبعیض دامن بزند و در نهایت اقتصاد دیجیتال کشور را تحت تأثیر قرار دهد.

طبق گزارش‌ انجمن تجارت الکترونیک، تنها ۶۰ درصد از کاربران ایرانی تجربه استفاده از اینترنت با کیفیت 4G را دارند. این در حالی است که کشورهای پیشرفته مانند امارات و ترکیه، بالای ۹۰ درصد از کاربران خود را قادر به استفاده از اینترنت با کیفیت 4G  می‌کنند. در این گزارش که به مقایسه کیفیت اینترنت در ایران و کشورهای همسایه نیز پرداخته شده است، مشخص شد که حتی برای سایت‌های ایرانی مانند آپارات، کیفیت اینترنت در ایران نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است. این تفاوت در کیفیت اینترنت به دلیل اختلالات شبکه‌ای و محدودیت‌های گسترده‌ای است که در داخل کشور وجود دارد.

روند بهبود و پیشنهادات انجمن تجارت الکترونیک

در این گزارش همچنین به برخی تغییرات مثبت اشاره شده است. یکی از این تغییرات، بازگشایی سامانه شفافیت اینترنت است که به کاربران و اپراتورها اجازه می‌دهد وضعیت کیفیت اینترنت در ایران را رصد کنند. این سامانه می‌تواند به شفافیت در گزارش‌دهی و بررسی مشکلات اینترنت کمک کند.

انجمن تجارت الکترونیک در پایان گزارش خود تأکید کرد که با وجود تغییرات مثبت اخیر، هنوز اقدامات زیادی باید انجام شود تا کیفیت اینترنت در ایران به سطح استانداردهای جهانی برسد. از جمله این اقدامات می‌توان به رفع محدودیت‌های گسترده، توسعه شبکه‌های دسترسی و فیبر نوری، و کاهش وابستگی به اینترنت ماهواره‌ای به عنوان راه‌حل اصلی اشاره کرد.

در این گزارش، پیشنهادات مختلفی برای بهبود وضعیت اینترنت در ایران مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین پیشنهادات، توسعه زیرساخت‌های شبکه دسترسی به‌ویژه در مناطق دورافتاده است. علاوه بر این، تقویت همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای دسترسی به تکنولوژی‌های جدید و برطرف کردن محدودیت‌های موجود، از دیگر پیشنهادات این گزارش است. همچنین، انجمن تجارت الکترونیک بر لزوم تسریع در بازگشایی شبکه‌ها و کاهش فیلترینگ تاکید کرده است. این گزارش در نهایت به این نتیجه می‌رسد که اگرچه برخی اقدامات بهبود وضعیت اینترنت در ایران را نشان می‌دهند، اما همچنان در مقایسه با دیگر کشورها وضعیت ایران در این زمینه بسیار ضعیف است و نیاز به اقدامات اساسی و فوری در این حوزه احساس می‌شود.

برابر این گزارش، مشخص شد که 33 درصد از وب‌سایت‌های برتر ایران فیلتر هستند و بسیاری از کاربران ایرانی به دلیل فیلترینگ با مشکلات دسترسی به وب‌سایت‌ها مواجه می‌شوند. در برخی موارد این فیلترینگ به صورت سطح IP اجرا می‌شود که خود چالش بزرگی است. هم‌چنین با استفاده از آمار گوگل کراکس، بررسی شد که حدود 730 وب‌سایت به صورت مستقیم فیلتر شده‌اند و دسترسی به آی‌پی‌های آنها محدود است. از منظر مقایسه وضعیت فیلترینگ در سال جاری با گذشته،‌ تغییر خاصی در فیلترهای اعمال‌شده مشاهده نشد و همچنان سایت‌های خبری، اطلاعاتی و شبکه‌های اجتماعی فیلتر هستند اگرچه به تازگی واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر شده‌اند. همچنین، مشکلاتی که این فیلترینگ‌ها برای کسب‌وکارهای آنلاین و کاربران ایجاد کرده، مورد بررسی قرار گرفت.

هم‌چنین عنوان شد که فیلترینگ خسارت‌های ملموس و ناملموس زیادی به اشخاص و کسب‌وکارها وارد می‌کند. برای نمونه سایت یوتیوب از 2008 در ایران فیلتر است اما هنوز بیش از 50 درصد کاربران برای اهداف آموزشی از آن استفاده می‌کنند.

در پایان این گزارش، فرزین فردیس عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران، از انجمن تجارت الکترونیک ایران به دلیل تهیه و انتشار عمومی این گزارش تشکر و ابراز امیدواری کرد که تولید این گزارش‌ها ادامه یابد تا بتوان مشکلات حوزه کیفیت اینترنت را به تدریج و با پیگیری برطرف کرد.

قطعی صرافی ها رمز ارز

در بخش دوم نشست بیستم کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران، رضا قربانی به ماجرای قطعی درگاه‌های صرافی رمزارز اشاره کرد و به نقد آن پرداخت. او گفت: در پی قطعی گسترده خدمات پرداخت صرافی‌های رمزارز در ایران، که از ظهر روز پنجشنبه ۶ دی ماه آغاز شد، نگرانی‌های زیادی در میان فعالان این حوزه به وجود آمده است. این اقدام که به قطع دسترسی تمامی صرافی‌های رمزارز از سرویس‌های پرداخت منجر شد، تاکنون ادامه دارد و هیچ بیانیه رسمی از سوی بانک مرکزی در خصوص علت این قطعی منتشر نشده است.

نایب‌رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق تهران ادامه داد: این اقدام به صورت فله‌ای و بدون اطلاع‌رسانی رسمی صورت گرفت و نزدیک به 200 کسب‌وکار فعال در این حوزه تحت تأثیر قرار گرفتند. این قطعی هنوز ادامه دارد و هیچ مستند رسمی از سوی بانک مرکزی منتشر نشده است که علت این قطعی را توضیح دهد. البته  اخبار منتشر شده به نقل از بانک مرکزی، مواردی همچون پولشویی، سفته‌بازی و فعالیت‌های مالی غیرشفاف را به صرافی‌های رمزارز نسبت می‌دهند. درحالی که  این مسائل باید به صورت شفاف و مستند به اطلاع عموم برسد.

قربانی همچنین به اظهارات ضد و نقیض در خصوص حجم گردش مالی در صرافی‌های رمزارز اشاره داشت و عنوان کرد که آنچه در گزارش‌های بانک مرکزی اعلام می‌شود با آنچه مقامات این نهاد از جمله رئیس‌کل بانک در سخنرانی‌هایشان اعلام می‌کنند، تفاوت زیادی دارد که موجب سردرگمی و بی‌اعتمادی می‌شود. او افزود: اگر بانک مرکزی ادعای پولشویی و فعالیت‌های غیرشفاف مالی دارد، باید این ادعاها را به صورت مستند و رسمی منتشر کرده و شفاف‌سازی کند. در غیر این صورت، ادامه این وضعیت نه‌تنها باعث ایجاد بحران و بلاتکلیفی در میان فعالان اقتصادی می‌شود، بلکه فرصت‌ها را برای دلالان بازار فردوسی فراهم می‌کند. این بازار، به‌ویژه در حال حاضر، که معاملات با تتر در آن در جریان است، دسترسی آزادتر به خدمات بانکی و پرداختی دارد.

قربانی با تأکید بر اهمیت اکوسیستم رمزارز در ایران، افزود: این صنعت طی سال‌های اخیر بدون هیچ‌گونه حمایتی از سوی دولت رشد کرده است و توانسته به یک اکوسیستم پایدار برای پاسخگویی به نیازهای کاربران ایرانی تبدیل شود. اما اکنون، در حال نابودی است. سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات بانک مرکزی، در شرایطی که این صنعت همچنان در حال رشد بوده است، به شدت بر کسب‌وکارهای این حوزه ضربه وارد می‌کند.

او در ادامه تأکید کرد: بخش بزرگی از زیرساخت دیجیتال کشور توسط همین صرافی‌های رمزارز شکل گرفته است و هر گونه قطع خدمات به این حوزه، به معنای وارد آمدن آسیب‌های جدی به اقتصاد دیجیتال کشور است. در واقع، این اقدام بانک مرکزی، نه تنها به نفع دلالان است، بلکه برای توسعه پایدار این صنعت تهدید جدی به شمار می‌رود.

قربانی همچنین اشاره کرد که اقدامات بانک مرکزی در راستای «سند ساماندهی رمز ارزها» که سال‌ها پیگیری شده، هنوز به نتیجه نرسیده است. او افزود: بانک مرکزی استناد به ماده ۴ قانون بانک مرکزی می‌کند که به این نهاد اختیار نظارت بر مبادلات رمزارزها را داده است. اما در این میان، فعالان این صنعت همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برند و با عدم وجود شفافیت، عملاً هیچ‌گونه برنامه مشخصی برای تنظیم‌گری این حوزه وجود ندارد.

این عضو کمیسیون تحول اتاق تهران در پایان اظهار کرد: ما به عنوان نمایندگان این حوزه، خواستار شفاف‌سازی بیشتر در سیاست‌گذاری‌های بانک مرکزی و پاسخگویی در خصوص این اقدام هستیم. این بلاتکلیفی و نبود تصمیم‌گیری روشن، نه تنها به نفع دلالان است، بلکه کسب‌وکارهای دیجیتال و حتی کسب‌وکارهای خرد در کشور را نیز تحت تأثیر قرار داده است.