به گزارش دیوان اقتصاد به نقل از ایبِنا، از زمان پیدایش مسکوکات فلزی در سده هفتم پیش از میلاد تاکنون، پول نقد یکی از ابزارهای اصلی مورد استفاده به منظور مبادله کالاها و خدمات به شمار می‌رود.

حتی در سال‌های اخیر با وجود گسترش خدمات بانکداری الکترونیکی، استفاده از پول نقد همچنان در سطح جامعه در حال افزایش بوده و بر اساس گزارش‌های ارائه شده توسط بانک مرکزی، میزان اسکناس و مسکوک در دست اشخاص در سال گذشته رشد ۸/۵ درصدی را تجربه کرده است.

نمی‌توان انتظار داشت که پول نقد در آینده نزدیک جایگاه مهم خود را در مبادلات کالاها و خدمات از دست دهد. رشد تقریباً صد درصدی تعداد اسکناس‌های در گردش در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در طول ده سال اخیر، در حالی که انتظار می‌رود فناوری‌های بانکداری الکترونیکی در آن‌ها به بلوغ رسیده باشد، گواهی بر این مدعاست.

اما پول نقد نیز خود چندان از نوآوری‌های فناورانه فاصله نگرفته است. امروزه خودپردازها به بخشی جدایی‌ناپذیر از فعالیت‌های مالی مردم و ابزار اصلی تأمین پول نقد اشخاص تبدیل شده‌اند.

بسیاری از بانک‌ها نیز ترجیح می‌دهند به جای تأسیس شعب، شبکه خودپردازهای خود را در این مناطق توسعه دهند. علاوه بر این، به تازگی فروش خودپرداز توسط شرکت‌های خصوصی به اشخاص حقیقی گسترش یافته است.

یکی از نیازهای اصلی دستگاه‌های خودپرداز، تأمین پول نقد موردنیاز آن در زمان مناسب است. ارائه خدمات مرتبط با جابجایی پول نقد موردنیاز دستگاه‌های خودپرداز، نیازمند صرف هزینه‌های زیاد برای ایجاد ناوگان پول‌رسانی و تأمین امنیت آن است.

فعالیت‌های مرتبط با انتقال پول نقد به شعب بانک‌ها و خودپردازها در کشورهای توسعه‌یافته توسط شرکت‌های تخصصی دارای توانمندی‌های مرتبط انجام می‌شود. با این وجود در ایران، هر یک از بانک‌های تجاری به صورت مستقل و عمدتاً به صورت غیراستاندارد این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند.

پول‌رسانی غیراستاندارد به شعب و خودپردازها، آسیب‌های متعددی را به همراه دارد که در ادامه به بخشی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۱) افزایش آسیب‌پذیری نسبت به سرقت: با توجه به این که خودروهای انتقال پول نقد همواره یکی از اهداف سارقان هستند، باید استانداردهای امنیتی مهمی در خودروها و کارکنان رعایت شود. در صورتی عدم رعایت این استانداردها، آسیب‌پذیری ناوگان‌های انتقال وجوه نقد نسبت به سرقت افزایش می‌یابد.

۲) گسترش اسکناس‌های جعلی یا فرسوده: مراکز تفکیک و اعتبارسنجی پول نقد، یکی از اجزای اصلی در چرخه پول نقد است. در مدل‌های غیرمتمرکز چرخه حیات وجوه نقد که امروزه در بسیاری از کشورهای جهان بکار گرفته می‌شوند، مسئولیت تعیین اصالت، کیفیت و تفکیک وجوه نقد بر عهده شرکت‌های متخصص گذاشته شده است. عدم بهره‌گیری از نیروهای متخصص و فرآیندهای مناسب می‌تواند موجب افزایش احتمال خطا در شناسایی اسکناس‌های فاقد اعتبار شود.

۳) درگیر شدن نیروهای مورد اعتماد بانک‌ها در فعالیت‌های پول‌رسانی: ماهیت امنیتی پول‌رسانی، بسیاری از بانک‌ها را بر آن می‌دارد که نیروهای امین و مورد اعتماد خود را مسئول این فعالیت‌ها کنند؛ در حالی که ممکن است این نیروها تخصص‌های دیگری داشته باشند و امکان بهره‌گیری از آن‌ها در سایر فعالیت‌های بانک وجود داشته باشد.

۴) عدم دسترسی به موقع به پول نقد در مقاصد موردنظر: تأمین پول نقد موردنیاز خودپردازها و شعب به اندازه کافی و در زمان مناسب، نیازمند ارزیابی دوره‌ای و دقیق حجم پول موردنیاز و بازه زمانی پول‌رسانی به مقاصد است. در صورت انجام فعالیت‌های پول‌رسانی توسط هر یک از بانک‌های تجاری به صورت مستقل، فعالیت‌های ارزیابی برای یک منطقه باید به تعداد بانک‌های فعال در آن منطقه انجام شود که افزایش هزینه‌ها را به دنبال خواهد داشت. علاوه بر این، هر یک از بانک‌ها تنها به خودپردازها و شعب خود خدمات می‌دهند؛ اما در صورتی که خدمات پول‌رسانی چند بانک به یک شرکت خاص واگذار شود، مجموعه خدمات ارائه شده، از نظر زمان و هزینه بهینه‌تر خواهد بود.

۵) دشواری تعامل با نهادهای امنیتی: ناوگان‌های پول‌رسانی نیازمند استفاده از خودروهای زرهی و نیروهای مسلح هستند. عدم واگذاری فعالیت‌های پول‌رسانی به شرکت‌های تخصصی، موجب می‌شود هر یک از بانک‌ها یا شرکت‌های وابسته به آن‌ها به صورت جداگانه اقدام به تعامل با نهادهای امنیتی در راستای تأمین تجهیزات و نیروی انسانی موردنیاز نمایند. با یکپارچه‌سازی و متمرکز کردن این فعالیت‌ها، تمام این تعاملات از طریق یک شرکت متخصص انجام شده و موجب افزایش هماهنگی با نهادهای امنیتی می‌شود.

۶) عدم بهره‌گیری از تیم‌های چندتخصصی: به طور خاص، خدمات مرتبط با دستگاه‌های خودپرداز تنها محدود به پول‌رسانی نشده و خدمات دیگری از جمله پرستاری خودپرداز را نیز در بر می‌گیرد. با گسترش شبکه خودپردازهای خارج از شعب، نیاز به تیم‌های چندتخصصی که علاوه بر پول‌رسانی قادر به ارائه خدمات فنی و پرستاری خودپرداز باشند، افزایش یافته است. این در حالی است که بسیاری از بانک‌ها فاقد چنین تیم‌هایی بوده و ناوگان پول‌رسانی آن‌ها تنها وظیفه انتقال وجوه نقد و اشیاء گران‌بها را بر عهده دارند.

پدرام پورعسگری - کارشناس بانکی و اقتصادی