به گزارش دیوان اقتصاد به نقل از مهر، محمدرضا پورابراهیمی در برنامه ثریا که با موضوع «بررسی عملکرد مناطق آزاد» و با حضور مرتضی بانک، دبیر شورای عالی مناطق آزاد برگزار شد، گفت: از ایجاد مناطق آزاد ۲۵ سال می‌گذرد و هدف‌گذاری که در برنامه اول توسعه کشور بعد از دوران دفاع مقدس انجام شد، بسیار ارزشمند است. در همه جای دنیا نیز انتظار بر این است که این مناطق بتوانند در چند جهت با حوزه‌های کلان اقتصاد کشور خوشان کمک کنند که یکی از آنها «حوزه فناوری و تکنولوژی‌های پیشرفته در بخش سرمایه‌گذاری» است.

وی افزود: این امر هم در حوزه قوانین و مقررات و هم در تکالیف و سیاست‌هایی که به عنوان رویکرد بالادست وجود داشته، به آن اشاره شده است.

نبود دانش فنی در بیشتر واحدهای صنعتی مناطق آزاد

این نماینده مجلس گفت: نزدیک به ۱۰۰۰واحد صنعتی فعال در مناطق آزاد کشور وجود دارد که بیش از ۷۰درصد آنها واحدهای کوچک هستند. به جز موارد محدودی که با استفاده از دانش فنی و تخصص خاص در برخی مناطق ایجاد شده و اخیراً نیز با حضور معاون اول رئیس جمهور یک مجموعه دارویی در کیش افتتاح شد که دانش فنی خاصی دارد، اما در مابقی این واحدها از دانش فنی چیزی نمی‌بینیم و این یک خلا جدی است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس خطاب به مرتضی بانک در خصوص اینکه سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد در سال‌های اخیر به دلیل برجام است، گفت: در بحث سرمایه‌گذاری خارجی که اصلی‌ترین موضوع ما است، بعد از برجام پیش‌بینی می‌شد که اتفاقات خوبی رقم بخورد اما متاسفانه این اتفاقات انجام نشد و در حال حاضر تنها بانک‌های کوچک با ما ارتباط دارند.

پورابراهیمی افزود: البته موضوع انتقاد از میزان سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد به ۲۵سال قبل و پیش از تحریم‌های بانکی علیه کشورمان برمی‌گردد. در واقع میزان سرمایه‌گذاری خارجی در این مناطق کمتر از جذب میزان سرمایه‌گذاری خارجی است که ما در سرزمین اصلی داشتیم در حالیکه با توجه به ظرفیت‌های این مناطق، انتظار شرایط متفاوت‌تر و بهتری وجود داشت.

وی تصریح کرد: آقای بانک می‌گویند ۸۰۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی بوده، اما وقتی یک پروژه‌ بزرگ کشوری یا منطقه‌ای را بخواهیم مطرح کنیم، این اعداد و ارقام، یک شرکت زیرمجموعه برای خدمات دادن به پروژه‌های بزرگ را تعریف نمی‌کند. بنابراین جذب سرمایه‌گذاری خارجی یکی از اشکالات اساسی بوده که در این مناطق و طی سال‌های اخیر اتفاق نیفتاده است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به مبالغ جذب سرمایه‌گذاری خارجی طی سال‌های ۹۱ تا ۹۵ اظهارکرد: طبق آمار دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد، میزان سرمایه‌گذاری جذب شده در سال‌های ۹۱، ۹۲، ۹۳ به ترتیب برابر با ۳۲، ۲۷، ۶۱۷ میلیون دلار بوده و بیشترین میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی هم مربوط به سال‌های ۹۴ و ۹۵ می‌باشد.

وی عنوان کرد: این میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد کشورمان در حالی اتفاق می‌افتد که برای منطقه آزاد جبل‌علی امارات که همسایه ما است، عددها بسیار متفاوت و بیشتر از میزان سرمایه‌گذاری خارجی در کشور ما است.

بخش عمده‌ای از صادرات منطقه ازاد اروند ترانزیتی است

پورابراهیمی اظهار داشت: بخش عمده‌ای از صادرات منطقه آزاد اروند ترانزیتی است؛ یعنی این منطقه چه منطقه آزاد باشد چه خیر، صادرات به عراق یا دیگر مکان‌ها از این محل انجام می‌شد؛ جالب هم آنجاست که ترانزیت انجام شده به دو بخش یعنی ترانزیت کالاهای داخلی کشور ما و ترانزیت خارج از کشور تقسیم می‌شود و این در آمار صادرات مناطق آزاد می‌آید در حالی که اصلاً اهمیتی ندارد.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه عدد و رقمی که در آمار ترانزیت این مناطق می‌آید باید تفکیک شود که چه میزان برای دیگر کشورها، چه میزن برای سرزمین اصلی و چه میزان برای تولید است، گفت: طبق آمار، کمترین میزان از محل تولید داخل منطقه است که همواره یکی از خلاءهای جدی این مناطق بوده و بحث این دولت و آن دولت نیست. بنابراین صادراتی در مناطق آزاد برای ما مهم است که از تولید در منطقه و به واسطه مزیت‌های منطقه ایجاد شده باشد.

مناطق آزاد به دپوی واردات کالا تبدیل شده‌اند

وی گفت: سعی ما بر آن بوده تا به توسعه صادرات کمک کنیم و این مناطق به سکوی صادراتی تبدیل شوند اما آنچه آمارها نشان می‌دهد این مناطق به دپوی واردات کالا تبدیل شده‌اند. در این مناطق باید مواد اولیه و تجهیزات سرمایه‌گذاری وارد شود تا تولید صورت گیرد اما متاسفانه واردات، تنها واردات کالاهای مصرفی است که اصلاً به حوزه ماموریت‌های این مناطق ارتباطی ندارد.

پورابراهیمی عنوان کرد: این مناطق به علت «عدم وجود تعرفه‌های لازمی که در سرزمین اصلی وجود دارد اما در مناطق آزاد نیست»، «معافیت‌های مالیاتی» و غیره، ظرفیت‌هایی داشتند که به واسطه عدم محصور بودن، امکان فعالیت در منطقه آزاد با سرزمین اصلی را فراهم نکرده و خود این امر تبدیل به وضعیتی شده تا میزان واردات غیرضرور تشدید شود.

رصدهای میدانی که واردات کالاهای قاچاق در مناطق آزاد را نشان داد

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: بخشی از این واردات، در قالب کالاهای قاچاق به کشور هم قابل مشاهده است که نمونه‌های واقعی آن را در رصدهای میدانی دیدیم.

وی در این‌باره به ذکر مثالی اشاره کرد و افزود: طی بازدید از یکی از مناطق آزاد، شناوری را به صورت اتفاقی مشاهده کردیم؛ در آنجا بگفته شد که این شناور کار صادرات را انجام می‌دهد اما روی کالاها آرم خارجی نصب شده بود؛ سوال کردم که چه کسی اینها را در ایران تولید کرده که آرم خارجی دارند و توضیح بیشتر خواستیم که متوجه شدیم این کالاها وارداتی است و مباحث قانونی خود را رعایت نکرده بودند.

وزیر اقتصاد پاسخگوی مشکلات مناطق آزاد

پورابراهیمی یادآور شد: بیشترین چالش با مناطق آزاد را دستگاه‌های مرتبط با وزارت اقتصاد داشتند، به عنوان نمونه در جلسات کمیسیون اقتصادی، گمرک مطرح می‌کرد که نمی‌توانیم با مناطق آزاد کار کنیم یا آنکه سازمان امور مالیاتی از فرار مالیاتی شدید گلایه می‌کرد، سازمان جذب سرمایه‌گذاری خارجی هم عنوان می‌کرد که ارتباط سیستمی بین ما نیست. این تمهیدات را اتخاد کردیم که با رای بالای نمایندگان مجلس همراه بود و در حال حاضر قانون شده تا مناطق آزاد، به زیرمجموعه وزارت اقتصاد منتقل شود.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به اینکه بسیاری از مشکلات ما با مناطق آزاد به علت این است که امکان تفکیک منطقه آزاد با سرزمین اصلی وجود ندارد، گفت: این کار مسیر را به درستی روشن کرده چراکه وزیر اقتصاد و دارایی باید پاسخگوی همه این موارد باشد.

نمره زیر ۱۰ به مناطق آزاد

وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که از ۲۰ چه نمره ای به عملکرد ۲۵ ساله مناطق آزاد اختصاص می‌دهید، گفت: در برخی نقاط نمره زیر ۱۰ است چراکه اوضاع بسیار وحشتناک است.

پورابراهیمی افزود: به عنوان نمونه یک منطقه آزاد ۵۰۰هزار هکتار وسعت دارد و رکورد دنیا را از نظر مساحت شکسته است در حالیکه این پرسش مطرح است که چگونه می‌خواهیم بر این مکان نظارت کنیم؟

آقای بانک حرص ۲۵ سال را نخورد

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در پاسخ به این پرسش که مجری مناطق آزاد معتقد است مسیر این مناطق، مسیر درستی است و ادامه مسیر هم با اصلاحات جزئی صورت خواهد گرفت، حال ارزیابی شما از این دیدگاه چیست، گفت: آقای دکتر بانک در این مدت کوتاهی که در مناطق آزاد حضور داشته‌اند نباید حرص این ۲۵ سال را بخورند چراکه اگر انتقادی به این مناطق می‌شود، نباید پاسخ این ۲۵ سال را ایشان بدهند.

وی ادامه داد: طرح موضوعات و اشکالات مطرح شده، می‌تواند به رفع مشکلات کمک کند و ما را در دستیابی به اهداف مد نظر برساند.

اختلاف فاحش سرمایه‌گذاری خارجی مناطق آزاد ایران با دیگر کشورها

پورابراهیمی تاکید کرد: وقتی منطقه آزاد احداث می‌شوند، یعنی یک ظرفیت سرمایه‌گذاری فوق‌العاده برای آن کشور وجود دارد اما آمارها نشان می‌دهد که جذب سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد کشورمان، ۰.۸درصد از تولید ناخالص داخلی است که اگر آن را با مناطق آزاد کشورهایی همچون مالزی، سنگاپور، ترکیه و غیره مقایسه کنیم، می‌بینیم که میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی برخی از آنها ۲ تا ۲۰برابر تولید ناخالص داخلی است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، با طرح این پرسش که اصلاً چرا ما معافیت مالیاتی، لغو روادید، معافیت‌های بخش کار و تامین اجتماعی، کنار گذاشتن حقوق ورودی و غیره را برای مناطق آزاد در نظر گرفته‌ایم، گفت: علت آن است تا این مناطق بتوانند خارج از سرزمین اصلی حرکت بسیار مهم و اساسی انجام دهند؛ بنابراین طبق آنچه که در آمارها و گزارش‌ها مشاهده می‌کنیم، این مناطق نیازمند بازنگری اساسی هستند چراکه مسیر، آن مسیری نبوده که قانون‌گذار تعیین کرده است.

هزینه جاری۳۰ درصدی مناطق آزاد بسیار زیاد است

وی در ادامه خطاب به سخنان مرتضی بانک مبنی بر آنکه ۷۰درصد اعتبارات مناطق آزاد در زمینه عمرانی و سرمایه‌ای و ۳۰درصد هم هزینه جاری است که در سرزمین اصلی این نسبت معکوس است، گفت: هزینه جاری ۳۰درصدی در مناطق آزاد بسیار زیاد است و این هزینه باید به ۲درصد برسد چراکه هزینه جاری در این مناطق به معنای پرداخت حقوق و دستمزد پرسنل آن منطقه و نیز هزینه‌هایی است که در امور اجرایی آنها صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، هزینه کارمندان آموزش و پرورش مناطق آزاد را دولت پرداخت می‌کند نه مناطق آزاد.

پورابراهیمی علت اعطای طرح‌های تشویقی مانند معافیت‌های مالیاتی و غیره به مناطق آزاد را حرکتی فارغ از سرزمین اصلی دانست و خاطرنشان کرد: این مناطق نیازمند تغییرات هستند چرا که هدف قانون‌گذار وضعیت امروز نبوده است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی افزود: در ارزیابی و تحقق اهداف مناطق آزاد در نگاه کارشناسی باید هزینه‌های این مناطق را هزینه فایده کرد. برای مثال وقتی در مشوق‌های مالیاتی ۱۰۰ واحد مالیات کم می‌شود از آن طرف باید ۲۰۰ واحد ایجاد شود.

گلایه از گره خوردن درآمد مناطق آزاد با میزان تعرفه وارداتی و فروش زمین

وی عنوان کرد: یکی از انتقادات به مناطق آزاد این است که درآمدهای آنها با میزان تعرفه وارداتی، فروش زمین گره خورده است؛ تا زمانیکه این ساختارها تغییر نکند، نمی‌توان به هدف‌گذاری‌های مورد نظر رسید.

به گفته پورابراهمی، زمانی منطقه آزاد درآمد بیشتری خواهد داشت که صادرات بیشتری داشته باشد و یا آنکه با زمین کمتری بتواند کارهای بزرگتری انجام دهد.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ایجاد زیرساخت‌ها را موضوع مهمی در خصوص لایحه افزایش هشت منطقه آزاد جدید عنوان کرد و گفت: باید دید آیا توان در ایجاد زیرساخت برای پهنه‌های بزرگ وجود دارد یا خیر؛ بنابراین باید ابتدا زیر ساخت‌ها فراهم شود و تا این موضوع صورت نگیرد مجلس به افزایش هشت منطقه جدید رای نخواهد داد.

تخلف سنگین فرار مالیاتی در فروش کالاهای بورس مناطق آزاد

وی گفت: آمارها نشان می‌دهد که گستردگی مناطق آزاد امکان سرمایه‌گذاری را از آنها می‌گیرد و امکان تمرکز در مناطق کوچک از بین می‌رود. در قانون این نکته ذکر شده که اگر می‌خواهیم منطقه آزاد تعریف کنیم و کاری را در آنجا انجام دهیم، باید زیرساخت‌های در منطقه فراهم باشد. سوال اینجاست که ایجاد زیرساخت در پهنه کوچک‌تر قابل انجام است یا پهنه بزرگتر؟

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به اینکه نقاطی در مناطق آزاد وجود دارد که تا ده‌ها کیلومتر هیچگونه حصار و گیتی در آنجا وجود ندارد، گفت: پرونده‌ای در فروش کالاهای بورس وجود داشت که یکی از مصادیق تخلف سنگین در حوزه فرار مالیاتی بود. در این مورد بدون هیچگونه دغدغه و سختی، محصولات پتروشیمی از یک منطقه آزاد به یک استان یا شهر مرزی منتقل می‌شد و هیچگونه نظارتی هم بر آن وجود نداشت.

تا گمرک مستقر نشود، مناطق آزاد جدید فعالیتی نخواهند داشت

وی با اشاره به لایحه افزایش ۸منطقه آزاد گفت: با تمام مشکلاتی که در این مناطق وجود دارد اگر گمرک این مناطق را تحویل نگیرد، اولین خطا این است که ما هیچ نظارتی را بر این مناطق نخواهیم داشت؛ بنابراین تا زمانیکه گمرک جمهوری اسلامی ایران، این مناطق را تحویل نگیرد، اجازه فعالیت در مناطق آزاد جدید را نخواهیم داد.

پورابراهیمی تصریح کرد: در مرزهای کشورمان با کشورهای همسایه، مانعی همچون یگان، گیت و غیره وجود دارد؛ حال اگر در بین مناطق آزاد و سرزمین اصلی مرزی وجود نداشته باشد، گویا که مرزهای اصلی کشورمان را با کشورهای همسایه برداشته‌ایم و مناطق آزاد به سرزمینی خارج از حوزه کشور ما تبدیل شده است.

لزوم بازنگری در رویه‌های فعلی مناطق آزاد

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به اینکه برای اصلاح رویه فعلی این مناطق ضروری است نگاه مجددی به شاخص‌های ابتدایی مناطق‌آزاد شود، گفت: اگر شاخص‌های ابتدایی مثل بند یازدهم سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را که ابلاغ رهبر معظم انقلاب است مد نظر قرار دهیم، با رسیدن به آن شاخص‌ها مشکلات این مناطق حل خواهد شد.

پورابراهیمی ادامه داد: برای جلوگیری از واردات بی‌رویه و بعضاً قاچاق در این مناطق، می‌توان مشوق‌های صادراتی برای آنها قرار داد.

وی در خصوص لایحه افزایش هشت منطقه آزاد گفت: برای اولین بار مجلس به صورت ریز وارد جزئیات شده است که بتواند با چشم باز کار را انجام دهد. باید بین مناطق آزاد و اصلی مرزی ایجاد شود تا بتوان نظارت کرد.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به تعامل مناسب میان مجلس و وزارت اقتصاد و امور دارایی برای حل مشکلات مناطق آزاد، گفت: با این تعامل مناسب به ایجاد اصلاحات در این مناطق خوشبین هستیم چراکه دولت هم در بحث اجرایی کردن اصلاحات مورد نیاز مناطق آزاد وارد شده است.

وی در پایان گفت: در لایحه دولت هم برخی اشکالات را خود دولت دیده است؛ به عنوان مثال، کالای همراه مسافر به صورت مسافری به هر میزان در مناطق آزاد به سایر نقاط کشور ممنوع است؛ در واقع برخی اشکالات همچون تبصره۴ که یکی از مشکلات موجود بود، توسط دولت در لایحه جدید دیده شده است.