به گزارش دیوان اقتصاد از وزارت نفت، صنعت نفت ایران پس از پشت سر نهادن فراز و نشیب‌های فراوان در طول یک دهه گذشته و رویارویی با شرایط سخت و پیچیده تحریمی همچنان استوار بوده و توسعه خود را تداوم بخشیده است. در این میان بومی‌سازی و دستیابی به دانش فنی فناوری‌های نوین، همواره از دغدغه‌های اصلی صنعت نفت ایران بوده است؛ موضوعی که در چند سال اخیر با جهت‌گیری مدیران وزارت نفت به تأمین نیازهای کشور با استفاده حداکثری از توانمندی‌های داخل، قوت بیشتری به خود گرفته است و در این میان نباید از اهمیت و مزیت‌های تجاری‌سازی و کسب درآمد از طریق آن غافل شد.

در سال‌های اخیر شناسایی راهکارها، موانع پیش روی تجاری‌سازی، ایجاد راهکارهای مناسب برای مخاطرات و ریسک‌پذیری و تضمین سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف از جمله فعالیت‌های مدیران صنعت نفت ایران بوده است.

امروزه یکی از شرایط مهم و اصلی بقا در بازار رقابت و شکوفایی یک بنگاه صنعتی، پایش پیشرفت‌های صنعتی و فناوری، بازار، رقبا همچنین خلق نوآوری با استفاده از توانایی‌های بالقوه و بالفعل درون شرکتی است، با توجه به ماهیت هر بنگاه صنعتی قسمتی از این فعالیت‌ها از سوی بخش‌های پژوهشی، توسعه‌ای و فناوری انجام می‌شود.

دولت سیزدهم از ابتدای شروع به‌کار خود همواره بر تقویت ساخت داخل و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تأکید داشته است، در این میان تقویت اقتصاد نفت از طریق ارتقای سطح همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان فعال و انجمن‌های تخصصی مرتبط با صنعت نفت و ایجاد فهرست بلند منابع مورد تأیید وزارت نفت شامل بیش از ۱۴۰۰ شرکت سازنده ارزیابی صلاحیت شده و تأمین بخش اعظم نیازهای صنعت نفت کشور از طریق سازندگان داخلی مورد تأیید و ثبت ۱۳۷ شرکت دانش‌بنیان در این سامانه و انجام بیش از ۴۰ تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه خرید خدمت و محصولات فناورانه و بومی‌سازی شده از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا و نیز انجام بیش از ۱۲ تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه برای توسعه گروه‌های استارت‌آپی در سال ۱۴۰۰، پیگیری اجرای ۲۲ قرارداد انتقال و توسعه فناوری بخش بالادستی، منعقد شده با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور، در جهت بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و افزایش ضریب برداشت و انجام مطالعات ۱۷ میدان اولویت‌دار کشور از سوی شرکت‌های مشاور داخلی کشور از جمله اقدام‌های این دولت در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۰ بوده است.

همچنین اجرای مفاد بند الف تبصره ۱۸ قانون بودجه ۱۴۰۰ ضمن انجام فراخوان، بیش از ۷ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه طرح‌های تکمیلی زنجیره ارزشی، بهینه‌سازی مصرف انرژی، ساخت بار اول قطعات و تجهیزات موردنیاز صنعت نفت، تحول دیجیتال در صنعت نفت، احیای چاه‌های مرده یا کم‌بازده و کاهش گازهای ارسالی به مشعل از جمله فعالیت‌های حمایتی وزارت نفت در توسعه پژوهش و فناوری بوده است که تمامی طرح‌های موردنظر به تصویب وزارت نفت و وزارت اقتصاد رسیده و برای پرداخت تسهیلات، اسامی شرکت‌های واجد شرایط به بانک‌های عامل ارسال شده است.

توسعه پارک فناوری و نوآوری صنعت نفت در جهت حمایت از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش‌های مختلف بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت که فاز اول پارک به بهره‌برداری رسیده است؛ این پارک برای توسعه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص یافته که با راه‌اندازی آن، زمینه اشتغال تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان نخبه و کارآفرین کشور فراهم خواهد شد.

انعقاد تفاهم‌نامه با بنیاد ملی نخبگان در راستای بهره‌مندی ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، راه‌اندازی صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت به‌منظور حمایت از شرکت‌های صاحب فناوری، دانش‌بنیان و نوپا و انجام اقدام‌هایی نظیر خرید تضمینی کالاهای راهبردی صنعت نفت، ارائه تسهیلات، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و ارائه ضمانت برای ارتقای ظرفیت فعالیت اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان، مشارکت در گشایش اندیشکده نفت و انرژی در دانشگاه امام صادق (ع) برای حمایت از دانشگاه‌ها و تحقیقات توسعه‌ای و بنیادی، افتتاح مرکز نوآوری در پژوهشگاه صنعت نفت، ایجاد نهاد صدور گواهینامه کیفیت محصول و خدمات، پیگیری ایجاد و شکل‌دهی ‌۱۳ انستیتو تحقیقاتی در صنایع پایین‌دست با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی منتخب کشور برای طراحی فرآیندهای اولویت‌دار و مشخص در حوزه گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی و دستیابی به دانش فنی طراحی و ساخت کاتالیست‌های مربوط به آنها از دیگر فعالیت‌های حمایتی صنعت نفت طی ماه‌های اخیر از پروژه‌های پژوهشی بوده است.

انعقاد ۱۲ تفاهم‌نامه همکاری علمی- تحقیقاتی میان شرکت‌های ملی صنایع پتروشیمی، پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و ملی گاز ایران با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور، ادامه اجرای روند بیش از ۱۹۰ قرارداد با دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی، ساخت تجهیزات فناورانه، پروژه‌های دانشجویی و ارائه فرصت‌های مطالعاتی و پژوهشی، تدوین و ابلاغ نظام‌نامه جدید پژوهش و فناوری وزارت نفت با رویکرد استفاده از زیست‌بوم فناوری و استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان، اخذ تأییدیه هیئت مقررات‌زدایی برای کاربرگ مجوزهای وزارت نفت، همچنین ثبت مجوزهای وزارت نفت در درگاه ملی صدور مجوزهای وزارت امور اقتصادی و دارایی و طراحی و اتصال سامانه مجوزهای وزارت نفت به درگاه ملی صدور مجوزها با هدف پشتیبانی و مانع‌زدایی در انجام طرح‌ها و پروژه‌های صنعت نفت نیز انجام شده است.

ساخت داخل ۱۰ قلم کالای مهم و اساسی مورد نیاز صنعت نفت همسو با اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و خروج غیرتورمی از رکود و حمایت از ساخت داخل آغاز شده است و تعداد ۵۰ قرارداد برای پنج گروه از تجهیزات و کالاها منعقد شده، به‌طوری که پیشرفت این پروژه در انتهای سال ۱۴۰۰ معادل ۷۴.۱ درصد بوده و تا پایان سال مذکور تعداد ۹۵۵ قلم کالا تحویل داده شده است. شایان ذکر است که هفت شرکت از شرکت‌های طرف قرارداد در مگاپروژه ساخت ۱۰ گروه خانواده کالایی، از شرکت‌های دانش‌بنیان هستند.

اختصاص یک سالن به‌صورت رایگان در نمایشگاه بیست و ششم نفت‌، گاز، پالایش و پتروشیمی به شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری، ارائه نیازهای فناورانه چهار شرکت اصلی زیرمجموعه وزارت نفت به شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب ۶ نشست تخصصی در نمایشگاه بیست و ششم نفت‌، گاز، پالایش و پتروشیمی از دیگر فعالیت‌های حمایتی صنعت نفت از فعالان حوزه پژوهش و فناوری بوده است.

توجه به شرکت‌های ایرانی دانش‌بنیان، برقراری ارتباط با پارک‌های علم و فناوری، توسعه بهره‌مندی از توان سازندگان ایرانی و گسترش اقدام‌های پژوهشی از جمله دستاوردهای حوزه گاز ایران به‌شمار می‌آید، وانگهی وقتی صحبت از پیشرفت و توسعه اقتصادی یک کشور می‌شود، سازندگان داخلی و تامین‌کنندگان تجهیزات و از آن مهم‌تر تامین‌کنندگان دانش فنی و فناوری نقش بسیار مهمی پیدا می‌کنند. لزومی هم ندارد که شرایط به‌طور حتم شرایط تحریم باشد تا این اتفاق بیفتد، زیرا وقتی به تجربه‌های موفق کشورهای پیشرفته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که آنها نیز به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و با تدبیر و دانش به سمت تأمین نیازهای فناورانه گام برداشته‌اند.

کشور ما نیز مدت‌هاست در این مسیر حرکت می‌کند یا حداقل سیاست‌هایی را تنظیم می‌کند که تأمین‌کنندگان و سازندگان داخلی و تأمین‌کنندگان دانش و فناوری رشد کنند. اگر به چند سال گذشته برگردیم متوجه سیاست‌های رو به رشد در این عرصه می‌شویم.

شرکت‌های داخلی اکنون هم در زمینه بهره‌برداری و مهندسی و هم در زمینه رشد دانش و فناوری به‌خوبی عمل کرده‌اند و با این روال با اطمینان می‌توانیم بگوییم که از نبود شرکت‌های خارجی نگرانی نداریم. هر آنچه نیاز داشته باشیم را با تکیه بر هوش، تخصص و تجربه جوانان و خردمندان کشور می‌سازیم. پژوهش و فناوری در صنعت گاز باید به جایگاه ویژه‌ای رسیده باشد، واقعیت این است که مجموعه فعالیت‌های حوزه دانش، پژوهش و فناوری همه نیازهای ما را در چرخه صنعت گاز پیش‌بینی کرده است.

امید ما به اقتصاد دانش‌بنیان است و هنگامی که پیوسته از محصولات فناورانه صحبت می‌کنیم یعنی از نگاه ما پژوهش و فناوری حرف نخست را می‌زند، زیرا رسالت پژوهش فراهم کردن دانش برای رونق علم و تولید و اقتصاد است.

اگر امروز بیش از ۴ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور و تعداد بسیار زیادی شرکت دانش‌بنیان در صنعت نفت و پارک‌های علم و فناوری مستقر هستند نتیجه سیاست و حمایت صنعت نفت بوده است.

در دنیای صنعتی ما هر روز با رویه‌ای جدید به سوی دانش و فناوری حرکت می‌کنیم. یک روز با واگذاری پروژه‌ها به شرکت‌های پژوهشی، روز دیگر با تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان و سوق دادن آنها به سمت تأمین محصولات و نیازهای صنعت. فن‌بازار همان‌طور که از نامش پیداست به‌معنای ایجاد بازار فن یا فناوری است. فن‌بازار تخصصی گاز نیز بر همین اساس شکل گرفته است و امروز مسئولیت تشکیل اکوسیستم فناوری و نوآوری را دارد. اکوسیستم یعنی محیط کسب‌وکار که در آن، بازیگران مختلف بتوانند با یکدیگر به تعامل بپردازند.