به گزارش دیوان اقتصاد – امیرعلی امینیان - نساجي، صنعتي مهم در ميان صنايع كشور است كه روزگاری پس از نفت یکی از مهمترین و ارزآورترین صنایع کشور محسوب می شد.
نگاهی به تاریخچه صنعت نساجی نشان می دهد از ابتدای خلقت بشر نخ و پارچه و نساجی با زندگی انسانها عجین بوده ؛ چرا که پس از خوراک دومین نیاز بشر پوشاک بوده است و انسانهای نخستین اولین نساج های روی زمین بودند که با گیاهان طبیعی اولین لباسها و تن پوشها را برای خود ساختند.
صنعت نساجی در كشورهاي توسعه يافته هم از ديرباز نقش تعيين كننده اي در رشد و شكوفايي صنعتي آنها ايفا نموده و اين كشورها بخشي از موفقيت هاي خود را مديون گسترش اين صنعت هستند.
در اين رابطه انقلاب صنعتي نيز با ماشيني شدن توليد منسوجات آغاز شد و صنعت نساجي زمينه رشد ساير صنايع را فراهم آورد . نه تنها در كشورهاي صنعتي بلكه در برخي كشورهاي در حال توسعه نيز اين صنعت كه مرتبط با تامين نيازهاي اوليه انسان است ، موتور توسعه صنعتي اين كشورها محسوب مي شود.
تاریخچه صنعت نساجی در ایران هم به هزاران سال قبل بر می گردد که اهمیت این صنعت را بیش از پیش نمايان مي كند.کاوش های باستانی شوش نشان می دهد در ایران طي بیش از 5 هزار سال پیش مردم به نساجی و بخش هاي مرتبط با آن مشغول بوده اند.
كشور ما صنعت نساجي بسيار قديمي داشته و اين صنعت يكي از مهمترين صنايع در اشتغال زايي ، ايجاد فرصت هاي شغلي جديد ، صادرات و واردات و... بوده است.واحدهاي توليدي نساجي از ديرباز به عنوان يكي از مهمترين و پايدارترين صنايع كشور مطرح بودند. به گونه اي كه درگذشته اي نه چندان دور، بهترين وضعيت را در ميان صنايع كشور از لحاظ مزيت نسبي داشته اند.
بر اساس طبقه بندي هاي انجام شده محصولات نساجي داراي سه گروه صنعتي هستند. گروه منسوجات شامل آماده سازي و ريسندگي الياف نساجي و بافندگي منسوجات ، عمليات تكميلي منسوجات (رنگرزي ، چاپ و تكميل ) ،توليد كالاهاي نساجي تكميل شده باستثناي پوشاك ،توليد انواع قالي و قاليچه ، توليد طناب ، ريسمان ، نخ قند و توري ، توليد ساير منسوجات طبقه بندي نشده در جاهاي ديگر ،توليد انواع پارچه و كالاهاي كشباف و قلاب باف ، گروه پوشاك و عمل آوردن پوست خز شامل توليد پوشاك باستثناي پوشاك از پوست خزدار ،عمل آوردن و رنگ كردن پوست خزدار و ساخت انواع كالاها از پوست خزدار و در نهايت گروه دباغي ، چرم ، كيف ، كفش و چمدان كه شامل دباغي و پرداخت چرم و ساخت چمدان ، كيف دستي و اجناس مشابه ، زين و يراق مي شود.
بر کسی پوشیده نیست که با توجه به سابقه طولاني توليدات محصولات نساجي در كشور ، وجود پتانسيل هاي توليدي فراوان و بخصوص نيروي كار متخصص ، وجود تقاضاي فراوان براي اين محصولات در داخل و خارج از كشور ، وجود ارزش افزوده بالا در محصولات نساجي، تعداد زياد واحدهاي فعال در اين بخش، اشتغال زايي بالا و ... بدست آوردن جايگاه واقعي صنايع نساجي كشور، مستلزم شناخت مزيت هاي نسبي و رقابتي موجود در اين صنعت در كشور است.
اما وضعیت این صنعت با وجود اين همه زير شاخه و گستردگي در حال حاضر گاه در ابهامی عجیب فرو رفته است.در مقاطعي اخبار متعددی از توسعه صنایع نساجی منتشر می شود و زماني دیگر مسئولان و فعالان کارخانجات نساجی فریاد بر می آورند که این صنعت ورشکسته است.
نظرات کارشناسان حوزه نساجي از وضعيت اين صنعت متفاوت است.عده ای نساجی را صنعتی ورشکسته می دانند و معتقدند طی سالیان گذشته صنعت نساجی ایران روند نزولي داشته است.
به عقیده این گروه از منتقدان برخوردهای سلیقه ای ، نظرات و نسخه های مختلفی که از سوی مسئولان سازمان های مرتبط نه تنها برای صنعت نساجی، بلکه برای مجموعه صنعت ایران پیچیده شده نه تنها از بار معضلات و مشکلات به وجود آمده نکاسته ، بلکه روزبه روز بر این مشکلات افزوده است.
این گروه معتقدند صنعت نساجی صنعتی فراموش شده است و طی سال‌های اخیر به ‌دلیل واردات بی‌رویه منسوجات و مشکلات ایجاد شده در مسیر تأمین مواد اولیه، تولید و نقدینگی مورد نیاز ، اين صنعت برای بازسازی با مشکلات بسیاری مواجه بوده است.
همچنین موارد دیگری همچون کمبود مواد اولیه مرغوب، بالا بودن هزینه تولید ، ضعف مدیریت ، فرسودگی ماشین آلات ، قیمت تمام شده بالای کالاها ، عدم توجه به استانداردها و کیفیت پایین محصولات ، عدم وجود مواد اولیه مرغوب ، بهره وری پایین نیروی انسانی و نيز عدم حمایت دولت ، کاهش تقاضای بازار ، عدم امنیت شغلی مدیر و سرمایه گذار ، نرخ بالای بهره بانکی و مشکلات اعطای تسهیلات و قاچاق کالا به طور رسمی و غیر رسمی از جمله نكاتي است كه منتقدان با اشاره به آنها نساجي را صنعتي نابود شده تلقي كرده و گاه چشم اميد خود را بر روي آن بسته اند.
از سوي ديگر گروهي از كارشناسان بر اين باورند كه نساجي پيشرفت هاي خوبي در سالهاي تصدي دولت يازدهم داشته و توانسته است پله هاي ترقي را يكي پس از ديگري طي كند و براي اين مدعاي خود واحدهاي نساجي را مثال مي زنند كه هم اكنون با بيشترين ظرفيت توليد در حال فعاليت بوده و با دقت در توسعه و بهسازي صنعتي خود توانسته اند بر مشكلات غلبه كرده و چراغ صنعت نساجي را در كشور روشن نگه دارند.
اين گروه از صاحب نظران معتقدند مشكل خاصي در صنعت نساجي كشور وجود ندارد و آينده روشني چشم انتظار اين صنعت مهم و ارزشمند در ايران خواهد بود.
مازندران كه يكي از قطب هاي صنعت نساجي در كشور به شمار مي رود اين روزها با افت و خيز هاي زيادي در صنعت نساجي روبروست.شايد مشكلاتي كه مازندران در زمينه نساجي دارد با مشكلاتي كه در اصفهان گريبانگير نساجان است فرق داشته باشد و از سويي هيچ كدام از اين مشكلات در قزوين مشاهده نشود.
رئيس سازمان صنعت،معدن و تجارت مازندران اما از روزهاي خوب در آينده صنعت نساجي مي گويد و اظهار مي دارد:خوشبختانه با وجود همه مشكلات صنايع نساجي مازندران روي پاي خود ايستاده اند.
محمد محمد پور عمران با اشاره به اينكه مشكلات فعالان نساجي مازندران نقدينگي،نوسازي و قاچاق است خاطر نشان مي كند:تاكنون مشكلات 30 واحد بزرگ نساجي بررسي شده و راهكارهايي براي اين مشكلات انديشيده ايم.
به گفته وي برندهاي ايراني خوبي در استان مازندران فعالند كه در حال افزايش سهم خود در بازار كشور هستند .
محمد پور با بيان اينكه مشكل اصلي صنعت نساجي در مازندران قاچاق و فعاليت هاي برندهاي خارجي غير مجاز در اين استان است خاطر نشان مي كند:مازندران مقام اول ساماندهي برندهاي غير مجاز در صنعت نساجي را داراست و بخش عمده اي از اين برندها مجبور به عرضه كالاي ايراني با تابلوي جديد و جايگزيني برندهاي ايراني شده اند و ساير واحدها نيز در حال بازرسي و راستي آزمايي هستند تا ريشه قاچاق در حوزه نساجي در مازندران خشكانده شود.
استان اصفهان هم به عنوان يكي ديگر از كانونهاي صنعت نساجي با مشكلات كوچك و بزرگي دست و پنجه نرم مي كند كه شايد زياد با مشكلات مازندراني ها متفاوت نباشد. اين استان به عنوان يكي از قطب هاي مهم صنعتي ايران ، با دارا بودن مزيت هايي چون قدمت طولاني در توليد محصولات نساجي ، تنوع و گستردگي محصولات ، موقعيت مناسب جغرافيايي در كشور ، استقرار 2 هزار و 47 واحد نساجي داراي مجوز صنعتي و 3 هزار و 825 واحد صنفي فعال در حوزه نساجي بطور مستقيم نه تنها در سالهاي قبل به عنوان قطب اصلي و قلب تپنده صنعت بزرگ نساجي كشور مطرح بوده و هست ، بلكه در آينده نيز با شناسايي مزيت ها و پتانسيل هاي اين صنعت ، مي تواند به جايگاه رفيع تري در كشور و منطقه خاورميانه دست يابد .
رئيس سازمان صنعت و معدن و تجارت اصفهان به دیوان اقتصاد مي گويد: قدمت صنعت نساجي در استان اصفهان بسيار بالا وبه حدود يك قرن مي رسد و صنعتگران فعال در اين عرصه نيز با كوله باري از آموخته ها ي پدران خود چرخ هاي اين صنعت را همچنان زنده و پابرجا نگه داشته و حاصل تجربيات خود را بر تار و پود پارچه ها نقش مي بندند .
اسرافيل احمديه مي افزايد: قاچاق کالا از کانال های رسمی وغیر رسمی مهمترین مشكل صنايع نساجي اصفهان محسوب می شود و تصمیم جدی دولت در ارتباط با وضع قوانین لازم در جهت مبارزه با قاچاق کالا چه ازکانال های رسمی و چه غیر رسمی کمک شایانی به این صنعت می کند.
وي مي افزايد: به منظور بهبود تقاضای بازار، کارخانجات نساجی در زمینه بازاریابی باید تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.کارخانجات نساجی نه تنها باید با سلیقه مشتریان خود آشنایی داشته باشند بلکه برای تولید کالاهای با کیفیت برنامه ریزی کنند.
وي با تاكيد بر ضرورت حمايت از سرمایه گذاران صنعت نساجی تاكيد مي كند: فرسودگی ماشین آلات از جمله مشكلاتي است كه صنايع نساجي استان از آن رنج مي برند و برای ورود تجهیزات مطابق با تکنولوژی روز دنیا صنعت نساجی نیازمند همکاری دولت است.
احمديه اظهار مي دارد: کارخانجات نساجی طی 10 سال گذشته از سوی دولت هیچ گونه کمکی دریافت نکرده اند که این در جایگاه خود جای تامل دارد.
وي معتقد است دولت می تواند میزان قوانین و بوروکراسی های حاکم بر کارخانجات نساجی را کاهش دهد و در جهت حمایت و پشتیبانی از تولید در صنعت نساجی تدابیر ویژه ای اتخاذ کند.
آنچه مشهود است اشتراك بسياري از مشكلات نساجي در سراسر كشور است.اگرچه در نقطه اي از كشور واحدي توليدي خوش مي درخشد و در نقطه اي ديگر چرخ توليد كارخانه اي ديگر از كار افتاده ، اما مشكلات در همه جاي ايران يكسان است و توليدكنندگان صنعت نساجي همه و همه با چند مشكل مشترك در حال نبرد هستند.دراين ميان سوال اينجاست كه رمز موفقيت عده اي از صنعتگران نساجي چيست؟
مدير كل سابق صنايع نساجي وزارت صنعت ، معدن و تجارت كه در حال حاضر به عنوان مشاور معاون وزير صنعت كار خود را تغيير داده است مي گويد:رمز ماندگاري صنايع نساجي موفق استفاده از دانش روز است.
گلناز نصرالهي به خبرنگار دیوان اقتصاد مي گويد:صنايع نساجي كه نتوانند خود را به دانش روز متصل كنند محكوم به نابودي هستند چراكه رمز پيروزي دراستفاده از تكنولوژي روز دنياست.
وي با بيان اينكه پس از برجام شرايط خوبي براي احيا و نوسازي واحدهاي نساجي كشور با استفاده از دانش روز به وجود آمده است تاكيد مي كند: نبايد به صنعت نساجي به عنوان صنعتي رو به افول نگاه كنيم چراكه واقعيت اين است كه نساجي كشور در حال طي مراحل نوسازي است و بايد تلاش كنيم تا واحدهاي نساجي كشور با بهره گيري از ماشين آلات مدرن به مسير اصلي خود كه همان توليد با كيفيت و تسخير بازارهاي جهاني است بازگردند.
به گفته نصرالهي صنعت نساجي روند صعودي خود را آغاز كرده و اگر چند واحد معدود در نقاط مختلف كشور به دلايلي چون فرسودگي ماشين آلات يا سو مديريت دچار مشكل هستند به معني مشكل دار بودن همه اين صنعت نيست. بلكه بايد اين واقعيت پذيرفته شود كه صنعتگران نساجي روزهاي خوبي را در آينده اي نه چندان دور تجربه خواهند كرد.
نكته حائز اهميت ديگر در بحث صنايع نساجي متوسط رقم سرمايه گذاري مورد نياز براي ايجاد سرانه اشتغال است كه طبق آمار و بررسي هاي صورت گرفته ، براي صنعت نساجي حدود 30 ميليون تومان و براي ساير صنايع حدود 150 ميليون تومان برآورد شده كه نشان مي دهد اين صنعت با سرمايه گذاري كمتر نسبت به ساير صنايع مي تواند نقش موثري در ايجاد اشتغال داشته باشد.
در بررسي مشكلات ريز و درشت صنعت نساجي كارشناسان بر اين عقيده اند كه هزینه تولید نساجی را با رفع موانع ورود مواد اولیه و رسوب آنها در گمرک که کمترین هزینه‌ای برای دولت ندارد مي توان كاهش داد و از طریق کاهش هزینه رسوب سرمایه در انبارهای گمرک، کاهش هزینه تخلیه و بارگیری و انبارداری اين مهم تحقق مي يابد.
همچنين به عقيده فعالان صنعت نساجي استفاده از فارغ‌التحصیلان رشته نساجی با ایجاد تشکیلاتی تحت حمایت وزارت صنعت، معدن و تجارت و صاحبان این صنعت در جهت به روز کردن تولیدات از نظر کیفیت، مدل و رنگ متناسب با تقاضای جامعه نیز می‌تواند از دیگر اقدامات خوب در این راستا باشد.
توافق با صاحبان برندهای معروف جهانی که در جامعه، تقاضای زیادی دارد، براي مشارکت تولید در داخل کشور و همكاري با بخش خصوصی ایرانی تحت لایسنس شرکت مادر نیز راهكار كاربردي ديگري است كه صنعتگران نساجي از آن به عنوان راهي براي احياء بيشتر واحدهاي نساجي ياد مي كنند.
در راستاي كمك به نساجي رسانه ملی و نشریات کشور نيز وظيفه دارند در خصوص افزايش اقبال مردم به استفاده از البسه تولید داخلی به‌عنوان یک ارزش ملی براي کمک به معضل بیکاری و کاهش فقر و فساد ناشی از بیکاری در جامعه و... تبلیغ کنند چراكه تا چند سال قبل محصولات ایراني حتی به اتحادیه اروپا نیز صادر می‌شد.
توجه به بازارهاي صادراتي يكي ديگر از نكاتي است كه كارشناسان متعدد صنعت نساجي در گفتگوهايشان با دیوان اقتصاد بر آن تاكيد داشته اند.آنان معتقدند با کمی تقویت و برنامه‌ریزی می‌توانیم صادرات را مجددا احیا کنیم.
در نهايت اينكه نساجي ، صنعت ملي ماست و بايد قدر آن را دانسته و براي توسعه و پيشرفت آن تلاش كنيم .
همچنين در اين مسير بايد به فكر بازار و خلق تكنولوژي بومي باشيم و از اشتياق مردم براي ايجاد يك بازار ملي و مشاركت در بازارهاي جهاني در صنايع نساجي بهره مند شويم ، چرا كه اگر نتوانيم خالق يك بازار خوب ، مطلوب و پايدار باشيم و در كنار آن تكنولوژي مورد نياز را خلق كنيم ، نخواهيم توانست صنعت نساجي را نجات دهيم.
اين روزها صنعت نساجي كشور با توجه به پشت سر گذاشتن دوره بازسازي و نوسازي ، بايد به سمت توليد كالاهايي با ارزش افزوده بيشتر و بالاتر و يافتن بازارهاي جديد براي محصولات خود باشد و از آنجائيكه بازارها براساس مزيت هاي موجود در هر سرزمين خلق مي شوند و مزيت سرزمين ما نيز وجود نيروهاي هوشمند و با تجربه در اين صنعت است ضرورت دارد از اين سرمايه ها تا حد ممكن استفاده بهينه شود.
به اين ترتيب بايد به جايگاه آموزش هاي عالي ،‌ علمي و كاربردي در صنعت نساجي بيش از پيش توجه شده و تحقيق و توسعه ، بازاريابي ، صادرات و... با توجه به اهميتشان در دهكده جهاني در اين صنعت مورد توجه مسئولان كشور قرار گيرند.
نساجي ، اين صنعت ارزنده بايد اين روزها در افكار و اذهان زنده نگه داشته شود تا عاملي براي توجه بيشتر مسئولين نظام به اين صنعت باشد .