مجید بوجار زاده در گفتگو با خبرنگار دیوان اقتصاد با اشاره به سیاسی شدن موضوع قطع گاز از سوی ترکمنستان خاطرنشان کرد:این موضوع مشکلی میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن گاز است و ارتباطی به کشور ترکمنستان ندارد.
وی با اشاره به اینکه قرار نیست ایران زیر بار خواسته های نامتعارف برود تاکید کرد:قبل از قطع گاز روزانه 5/2 میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان تحویل ایران می شد که پس از قطع گاز با صرفه جویی هایی که مردم دارند هیچ مشکلی از نظر مصرف گاز در کشور به وجود نیامده است.در شرایط کنونی نیز هر زمانی که طرف ترکمنی توانست خود را با شرایط ما وفق دهد واردات گاز به ایران از سر گرفته می شود.
امیر علی امینیان - دیوان اقتصاد ، مناقشه گازي كه ميان ايران و تركمنستان در كمتر از يك ماه گذشته شكل گرفت سوالات بي شماري را در اذهان مردم و صاحب نظران به وجود اورد كه هنوز هم بسياري از اين سوالات بي پاسخ مانده است.
يكي از مهمترين سوالاتي كه براي مردم عادي و حتي كارشناسان از مدت ها پيش مطرح بوده و با قطع واردات گاز از تركمنستان در اذهان عمومي پر رنگ تر شده اين است كه چگونه كشوري كوچك مانند تركمنستان مي تواند براي ايران كه بزرگترين ذخاير گاز را در اختيار دارد اينهمه قدرت نمايي كند و با قطع گاز خود مشكلات عديده اي براي مردم و دولت ايران به وجود آورد.
حدود 20 سال پيش مقامات كشورمان با اين توجيه كه واردات گاز بسيار مقرون به صرفه تر از توسعه خط لوله در كشور و انتقال گاز به استان هاي شمالي است قرارداد 30 ساله اي را با كشور همسايه و به اصطلاح دوست ايران امضا كردند تا گاز مردم استان هاي شمالي كشور از اين طريق تامين شود.قراردادي كه از همان آغاز دستخوش تحولات متعددي بود و هر روز با فرصت طلبي طرف تركمني مواجه بود.
با وجود همه مشكلات طرفين به تعهدات خود به مدت 10 سال عمل كردند.اما در زمستان 86 كه موج بي سابقه سرما وارد كشور شد طرف مقابل ايران بهترين فرصت را براي فشار بر ايران به دست آورد و با افزايش 9 برابري قيمت گاز وارداتي ايران را تحت فشار شديدي قرارداد.در چنين شرايطي چون تركمنستان گاز ايران را قطع كرده بود و در اثر اين قطعي گاز و سرماي هوا چند نفر از هموطنانمان نيز جان باخته بودند، دولت وقت چاره اي جز تسليم در برابر باج خواهي تركمن ها نداشت و به جاي رسانه اي كردن اين موضوع به اين شرايط گردن نهاد.
بسياري از كارشناسان بر اين باورند كه دولت در آن سال زماني كه شاهد اين اقدام تركمنستان بود بايد به فكر تامين زير ساخت هاي كشور مي افتاد.
این افزایش قیمت هر هزار متر مکعب گاز را از قیمت 40 دلار به 360 دلار رساند و بر این اساس کشور ترکمنستان میزان مطالبات خود را از این افزایش قیمت رقمی در حدود 1.8 تا 2 میلیارد دلار اعلام کرد.رقمي كه پرداخت آن از همان ابتدا نيز براي كشورمان توام با ضرر بود.
کشور ترکمنستان با نگاه به این که زیر ساخت های لازم برای گاز رسانی در ایران موجود نیست ، باج گیری های خود را ادامه داد. در عین حال این بحث هم هر ازچندی در محافل مطرح بود که کشور ترکمنستان به تحریک جبهه های مخالف ایران همچون عربستان و آمریکا و هم پیمانانشان اقدام به چنین اعمالی می کند. حتی این نظریه مطرح شد که چه بسا ترکمن ها این عمل را به خاطر تضعیف دولت ایران در داخل و خارج کشور انجام می دهند. اما از همان سال ها این پرسش ها هم مطرح شد که فی الواقع ایران برای برون رفت از چنین وضعیتی چه اقدامی کرد که چنین تهدیداتی را کمرنگ یا خنثی سازد؟
مخفي نگه داشتن اين ماجرا از رسانه ها سبب شد هيچ كس براي رفع اين مشكل حساسيتي از خود نشان ندهد و دولت نيز در اين زمينه برنامه ريزي و اقدامي نكند.
اقداماتی از قبیل تامین منابع برای ازدیاد برداشت گاز و احداث خط لوله می توانست کم کم در این ده ساله اخیر وابستگی ایران به گاز ترکمنستان را از میان بردارد.
همچنین این مقدار مابه التفاوت که ترکمنستان از ایران خواسته بود، پوشیده ماند تا همین چند روز اخیر که به علت اقدامات رسمی ترکمنستان ، ماجراي ايران و تركمنستان رسانه ای شد. این مبلغ که در خواستی سود جویانه از طرف ترکمنستان به شمار می آید، دولت ایران را به مذاکره واداشت. مذاکره ای که برای ترکمنستان در امتداد نقد کردن مبلغ درخواستی و برای ایران درخواست مهلت برای وصول این بدهی بود.
در چنين شرايطي فریدون حسنوند رییس کمیسیون انرژی مجلس ادعای اخیر مطرح شده از سوی ترکمنستان را یک باجگیری دولتی و بین‌المللی دانست و اظهار داشت که مجلس در برابر این موضوع ایستادگی می‌کند و دولت را به قطع واردات گاز از ترکمنستان ملزم می‌کند. برآوردها حاکی از این است که در حال حاضر، حجم ذخایر گازی ایران دستکم 34 تریلیون متر مکعب بوده، به عبارت بهتر ایران با داشتن ذخایر گازی 18.2 درصد کل ذخایر گازی جهان،به عنوان بزرگترین دارنده این ذخایر درجهان شناخته می شود.
از قرار معلوم، میزان روزانه گاز تولیدی ایران حداقل 700 میلیون مترمکعب بوده که به نظر می رسد در کنار این تولید،30 تا 40 میلیون متر مکعب گاز هم از ترکمنستان وارد کشور می شد.
به عبارت بهتر، میزان واردات گاز ایران از ترکمنستان حدود 3 درصد بوده که طبق اعلام وزارت نفت این رقم چندان هم قابل توجه نیست و حتی در صورت قطع شدن واردات می توان با صرفه جویی در مصرف، چالش مذکور را رفع کرد.
البته گزارش ها و خبرهاي رسيده از نيمه شمالي كشور كه به واردات گاز از تركمنستان وابستگي داشت نشان مي دهد اين سه درصد با توجه به مصرف بالاي گاز توسط ايرانيان در روزهاي سرد سال رقم چندان كمي هم نيست و مردم در شهرهاي شمالي با مشكلاتي در اين بخش دست و پنجه نرم مي كنند.
مساله قابل توجه این است که ایران با این حجم ذخایر گازی به حدی نیازمند واردات گاز از یک کشور کوچک است که در این ده سال اخیر نتوانسته است وابستگی خود را نسبت به آن قطع کند و این در شرایطی است که نبود زیرساخت های لازم برای تامین گاز روزانه 40 میلیون متر مکعب سلامت مردم شمال کشور را به خطر می افتد.
معاون مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در همين زمينه گفت: تولید گاز مناطق مرکزی کشور برای جبران قطع گاز ترکمنستان به ٣٠٠ میلیون مترمکعب گاز در روز افزایش یافت.
محسن پاک‎نژاد در جلسه تودیع و معارفه اعضای هیات مدیره شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، این خبر را اعلام کرد.
وی ادامه داد: شرکت نفت مناطق مرکزی ایران چند تفاهمنامه مطالعاتی در مسیر اجرای مدل جدید قراردادهای نفتی امضا کرده و در ارتباط با این مدل قراردادی پیشگام است.
جالب اینجاست در حوزه های فنی کشور ما دست به گریبان مشکل دیگری بنام هدر رفت گاز نیز بود. بانک جهانی در گزارشی از این موضوع اعلام کرد ایران چیزی در حدود 31 درصد رشد هدر رفت گاز در میادین خود دارد که البته اصلا رقم کمی نیست.
این گزارش همچنین خبر می دهد که میزان سوختن و دود شدن گازهای همراه در سال ۲۰۱۵ معادل گاز وارداتی از ترکمنستان است.
همچنین میزان هدر رفت گاز در ایران طی سال 2014 نیز حدود 12 میلیارد مترمکعب بوده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، روسیه در جایگاه نخست جهان از نظر پرت گاز در سال 2015 قرار داشته که بعد از آن عراق و ایران به ترتیب در جایگاهای دوم وسوم جهان قرار دارند. از این رو می توان جمع بندی کرد که درصورت مدیریت بهینه تولید و جلوگیری از هدر رفت، ایران از واردات گاز از ترکمنستان بی نیاز خواهد شد و این البته نکته ای نبود که جدی گرفته شود.
در بدعهدی طرف ترکمنی شکی وجود ندارد، اما این موضوع توجیه كننده كم کاری یا کاهلی مدیران تصمیم گیر نخواهد بود.در اين زمينه سوالات زيادي مطرح است.آیا در سال هایی که این قرارداد اجرایی می شد نباید برای روز مبادای خود فکری عاجل به عمل می آوردیم؟آیا سوآپ گازی با ترکمنستان نمي توانست یک گزینه در برابر گروگانگیری احتمالی طرف ترکمن باشد؟ 1.8 میلیارد دلار بدهی ایران به این کشور ارزش رسانه ای شدن نداشت که حالا پس از سالها به یاد آن بیافتیم؟ و این بدهی چقدر بیشتر از هزینه توسعه زیر ساخت ها برای تامین گاز مناطق شمالی کشور خواهد بود؟
هر چند اعلام شده بود شركت ملی گاز ايران از شركت تركمن گاز به دليل عدم اجراي تعهداتش شكايت كرده و وزارت امور خارجه تركمنستان نيز قطع گاز را به علت بدهي ايران به تركمنستان اعلام كرده اما سخنگوی شرکت ملی گاز ایران به دیوان اقتصاد گفت که هنوز موضوع از طریق مذاکره و گفتگو با مقامات شرکت ترکمنی در حال پیگیری است و هنوز شکایت رسمی از این شرکت نشده است.
به نظر مي رسد در شرایط کنونی وقت سرزنش كردن نباشد بلكه مديران بايد اين بار به جاي آنكه آسان ترين راه را انتخاب كنند در انديشه اقدامي كارساز براي حل مشکلات گازي كشور باشند.