به گزارش دیوان اقتصاد به نقل از العالم،پیشرفت فناوری و شکل گیری فناوری های نوین زندگی بشر را با تحول های اساسی روبرو ساخت و این امر سبب شکل گیری تغییرهای اقلیمی و تهدید محیط زیست شده است که آلودگی آب و هوا یکی از پیامدهای آن به شمار می رود. بسیاری از کشورهای صنعتی در سده پیش با درک ضررهای غیرقابل جبران آلودگی هوا و تخریب محیط زیست با انجام دادن پژوهش ها و برنامه ریزی های مختلف درصدد کنترل این معضل بر آمدند تا اینگونه به راه حلی برای برون رفت از این مهم دست یابند اما بیشتر کشورهای در حال توسعه اهمیت این موضوع را درک نکردند و اینگونه آلودگی هوا در برخی نقاط زمین به شرایط نامطلوبی رسید.

ایران نیز در کنار دیگر کشورها برای مبارزه با این پدیده انسانی به ارایه برنامه ریزی ها و راه حل های گوناگونی اقدام کرده است زیرا همگان بر تاثیر زیان بار بودن آلاینده های هوا و ضرورت کاستن از آن پی برده اند. تهران و بسیاری از شهرهای بزرگ صنعتی سالیان متمادی است که با این معضل درگیر هستند و این مشکل با شروع فصل پاییز و زمستان بیش از پیش احساس می شود و سلامت شهروندان را با خطرهای جدی روبرو می سازد. موضوعی که بخشی از آن به وارونگی هوا در فصل سرما و بخشی دیگر به عوامل انسانی باز می گردد که آگاهانه و ناآگاهانه به وخیم تر شدن اوضاع دامن می زنند.

«حسن احمدی» استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران (گروه کشاورزی و منابع طبیعی)، کارشناس محیط زیست و نماینده قاره آسیا و ایران در کمیته علم و تکنولوژی بیابان زدایی سازمان ملل متحد(UNCCD) معتقد است که با افزایش مشارکت های مردمی و ایجاد هماهنگی میان دستگاه های مختلف می توان به مقابله با آلودگی هوا پرداخت. در ادامه نظرات وی را مرور می کنیم.

** عوامل گسترش آلاینده های مضر

حجم بالای جمعیت و تردد انبوه مردم در کلانشهرها را مهم ترین عامل ایجاد و گسترش آلاینده های مضر است. در پایتخت به دلیل موقعیت جغرافیایی موجود و ایجاد پدیده وارونگی، هوای گرم و آلوده به درستی تهویه نمی شود. با توجه به اینکه 85 درصد کل آلودگی هوای تهران مربوط به خودرو و موتور سیکلت ها است، ارایه راهکاری اساسی در زمینه سوخت منابع متحرک ضروری به نظر می رسد. بنابراین باید خودروهای پاک جایگزین خودروهای با آلایندگی بالا شوند و سوخت یورو 5 و 6 در جایگاه های سوخت عرضه شود با این وجود هنوز در بسیاری از شهرهای کشور بنزین یورو 4 نیز وجود ندارد.

** ایران دارنده رتبه 33 در زمینه آلودگی هوا در جهان

بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت(WHO) در 2016 میلادی، 40 کشور در فهرست آلوده ترین کشورها قرار گرفته اند اما به دلیل اینکه این کشورها با اختلافی یک درصدی کنار هم چیده شده اند، نمی توان آلوده ترین را از میان آنها انتخاب کرد، کشورهای آسیایی و آفریقایی نیز در این رتبه‌بندی تنها یک واحد با یکدیگر اختلاف دارند. با توجه به آخرین رده‌بندی آلودگی هوا، ایران در رده 33 قرار گرفته است و نسبت به 32 کشور آسیایی و آفریقایی دیگر کیفیت هوای بهتری دارد. اگر چه در ظاهر کشورمان از نظر ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون از رتبه قابل قبول تری نسبت به کشورهای دیگر این فهرست بهره می برد‌ اما باید به این نکته توجه داشت، میزان توسعه‌یافتگی و پیشرفت صنعت در این 40 کشور با یکدیگر متفاوت است. به‌ عنوان نمونه آلوده‌ترین کشورهای این رده‌بندی در منطقه های بیابانی قرار گرفته‌اند و به عارضه طبیعی گرد و غبار دچار هستند.

نخستین عامل آلودگی شدید شهری گازهایی هستند که از اگزوز وسایل حمل و نقل عمومی خارج می شوند. بنابراین راهکارهایی که دیگر کشورها برای مقابله با این پدیده دنیای مدرن و ماشینی به کار برده اند، می تواند به عنوان تجربه ای که پیش از این آزموده شده، در رفع آلودگی هوا موثر باشد و تنفس بی دغدغه را برای ساکنان کلانشهرها فراهم آورد. از طرفی، کارشناسان و مجمع های زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند که در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است. آنان رمز و کلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین را کاهش مصرف سوخت های فسیلی می دانند.

** کاهش آلودگی در کلانشهرهای ایران و اقدام های مربوطه

تعطیلی مدرسه ها، کارخانه ها، برقراری طرح های زوج و فرد و فراهم کردن وسایل حمل و نقل عمومی تنها راهکار مقابله با آلودگی هوا در ایران است اما وسایل حمل و نقل عمومی با توجه به جمعیت بالا و کمبود این وسایل، نقش کمرنگی در کاهش آلودگی هوا ایفا می کنند. بهبود این وضعیت به برنامه ریزی و راهکارهای بلند مدت نیاز دارد زیرا راهکارهای کنونی به صورت مقطعی و موقت موثر هستند و نباید به امید وزیدن باد و بارش باران این معضل را به حال خود رها کرد.

برای کنترل و ریشه کنی آلودگی هوای تهران، وجود اراده‌ ملی در سطح مقام های کشور به ویژه مسوولان مربوطه امری ضروری است. آنان باید با پرداختن به تنها راه حل خروج از بحران آلودگی هوای پایتخت هر چه سریع تر طرح تفصیلی شهر تهران را اصلاح و تبدیل ساختمان‌های کم واحد به ساختمان ‌های بلند و پر واحد را ممنوع کنند و به جمع آوری منابع متحرک شامل خودروها و موتورسیکلت های آلوده کننده که منشا 80 در صد از آلودگی هوا هستند، بپردازند. پیرو این اقدام ها می‌توان خطوط مترو را افزایش داد و با هواپیماهای کوچک بر فراز آسمان شهر تردد کرد. حتی می‌توان با فرهنگ سازی و استفاده صحیح از خودروهای شخصی استفاده از آنها را محدود ساخت و فرهنگ تردد با دوچرخه را گسترش داد. خارج کردن صنایع آلاینده از محدوده شهری، از رده خارج کردن خودروهای قدیمی و فرسوده با حفظ حقوق صاحبان آنها می تواند در ایجاد هوای پاک کمک کند.

** تاثیر آلودگی هوا بر روی سلامت شهروندان

آلودگی هوا را در تشدید کاهش تحمل و افزایش خشونت شهروندان موثر است. در فصل تابستان و زمستان گازهایی که از اگزوز خودروها انتشار می یابند(منوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، سرب، بنزن، ذرات گرد و غباری که از خودروها روی آسفالت را می پوشانند) همراه با آلاینده هایی که از رسوب های بخش صنعتی تولید می شوند به شدت سلامت عمومی را به خطر می اندازند. کودکان، سالمندان، بیماران قلبی، بیماران تنفسی و زنان باردار بیش از دیگران در برابر آسیب قرار دارند، بنابراین در روزهایی که سطح مواد آلاینده جوی از استاندارد بالاتر می رود، باید از تردد در مرکزهای شهری خودداری کنند. در زمان آلودگی هوا، افراد زودرنج تر، پرخاشگر، عصبانی و کم تحمل می شوند و خیلی زودتر به استرس ها، واکنش و حساسیت نشان می دهند.

** نقش مردم در کاهش آلودگی هوا

این امر را باید در میزان مشارکت و مسوولیت پذیری قشرهای مختلف مردم جست وجو کرد. بنابراین شایسته است با سرلوحه قرار دادن اصل 50 قانون اساسی که حفاظت از محیط زیست را وظیفه همگانی قلمداد می کند، نسبت به ایفای نقش خود در این باره، حساسیت وی‍‍‍ژه ای داشته باشیم. باید توجه داشت یک فرد می تواند نقش منفی و مثبت در آلودگی هوا داشته باشد؛ به عنوان مثال خودروهای تک سرنشین به روند افزایش آلودگی هوا دامن می زنند اما افرادی که از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنند در مسیر کاهش این معضل گام بر می دارند. غفلت از نقش مشارکت مردمی در حل بحران آلودگی هوا و نبود عرصه‌ای برای نقش ‌آفرینی و مشارکت‌های مردمی خلاء چشمگیری ایجاد می کند.

** تاثیر رسانه ها در کاهش آلایندگی هوا

اهمیت روز افزون موضوع استفاده از منابع تجدید پذیر و روند رو به افزایش آلاینده های زیست محیطی، مسوولان امر را بر آن داشت تا به بسیج افکار عمومی و قشرهای مختلف جامعه نسبت به داشتن هوای پاک بپردازند زیرا راهکار اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و همکاری میان نهادهای مختلف دولتی و غیر دولتی محسوب می شود و سهم رسانه ها در این امر بسیار زیاد است. استفاده از رسانه ها، انجام دادن فعالیت سازمان یافته برای آموزش، افزایش دانش درباره تهدیدهای منابع آلوده کننده هوا و ایجاد آگاهی از اجرای قانون های مبارزه با این معضل، موضوعی پر اهمیت به شمار می رود. در این راستا، رسانه ها یکی از نخستین ابزارها برای برقراری تغییر هستند. از طرفی باید به کودکان آموزش داد که استفاده از وسایل نقلیه همگانی، دوچرخه و پیاده روی یکی از راه های مناسب برای برخورداری از هوای پاک است.

** فعالیت های موثر در فرهنگ سازی و افزایش مشارکت همگانی در کاهش آلودگی هوا

بیشترین سرمایه‌گذاری باید برای ارتقای فرهنگ کشور صورت گیرد و انتظار می رود آموزش و پرورش درس هایی را به موضوع آلودگی هوا و مسایل زیست‌محیطی اختصاص دهد. امید است تا با فرهنگ‌سازی و همکاری تمامی ارگان‌ها بتوان کشوری با هوای پاک، عاری از آلودگی و با شاخص ‌های بالای سطح زندگی داشت.

گاهی افراد ناگزیر به استفاده از خودروی شخصی هستند اما تردد غیر ضروری در سطح شهرهای بزرگ در صورتی که زیرساخت حمل ونقل عمومی فراهم باشد، تنها با حس راحت طلبی و خودخواهی قابل توجیه است. بنابراین اگر قرار باشد مشکل ناشی از آلودگی های تحمیلی حذف شود باید وسایل حمل و نقل عمومی توسعه یابند و زیرساخت استفاده از آن فراهم شود. به عنوان نمونه میزان پوشش این وسایل در سطح شهر بایستی به گونه ای باشد که دسترسی آسان و رفاه شهروندان را فراهم آورد. برای دستیابی به این مهم، نخست باید آسیب های موجود شناسایی و سپس با استفاده از روش های مختلف، فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی نهادینه شود.