در جهان امروز میزان پرداخت تسهیلات بانکی به شرکت‌های زیرمجموعه ، به عواملی نظیر سیاست‌ها و مقررات داخلی بانک، سرمایه‌گذاری‌های قبلی و میزان سودآوری بانک وابسته است. اما این یک شاخص مهم در سلامت مالی بانکی است که پرداخت تسهیلات بانک‌ی به شرکت‌های زیرمجموعه خود و دیگر شرکت ها باید به‌صورت عادلانه و بر‌اساس شرایطی منصفانه صورت بگیرد، بنابراین، در مجموعه‌ای از مقررات محدودیت در مقدار وام‌دهی بانک‌ها به شرکت‌های زیرمجموعه خود وجود دارد. به طور کلی، بانک‌ها باید در محدوده مقررات و قوانین محلی و بین‌المللی، نظیر محدودیت‌های مالیاتی و قوانین مربوط به نظارت و کنترل بانکی، فعالیت کنند. بنابراین، برای تعیین دقیق میزان وام دادن بانک‌ها به شرکت‌های زیرمجموعه خود، لازم است به مقررات و قوانین محلی و بین‌المللی و همچنین شرایط مالی و سودآوری بانک‌ها توجه شود.

طرح موضوع:

طبق تازه ترین گزارش بانک مرکزی، بخش قابل توجهی از منابع قرض الحسنه بانک ها به پرسنل این نهاد ها با سود پایین تخصیص داده شده است و بخش بزرگی از منابع غیر قرض الحسنه نیز در قالب ذی نمفع واحد به شرکت های زیرمجموعه این بانک ها پرداخت شده است. به ترتیبی که به طور مثال تنها یک بانک خصوصی تا پایان اسفند ماه ۱۴۰۱  مبلغ  ۷۰,۹۶۶,۹۰۸,۸۶۷,۴۶۹ ریال را به شرکت های زیرمجموعه خود در قالب عقد مرابحه، مشارکت مدنی و یا فروش اقساطی تزریق کرده بود. در کنشی دیگر بانک ها برای پوشش پرداخت تسهیلات به شرکت های زیرمجموعه خود اقدام به پرداخت تسهیلات ضربدری به شرکت های زیرمجموعه دیگر بانک ها به صورت متقابل کرده بودند موضوعی که باعث واکنش وزیر امور اقتصادی و دارایی و سپس رئیس جمهوری شد.

نکته این که بانک مرکزی پیشتر، در بخشنامه شماره ۹۴۶۴۷/۹۳ مورخ ۱۰/۴/۱۳۹۳ موضوع دستورالعمل ناظر بر صدور ضمانت‌نامه‌های بانکی ریالی، صدور ضمانت‌نامه توسط بانک‌ها و مؤسسات اعتباری به منظور تضمین تسهیلات اعطایی خود و سایر مؤسسات اعتباری را ممنوع اعلام کرده بود.

در بخشنامه مذکور ضمن تأکید بر لزوم احتراز از اتخاذ چنین رویه‌ها و اقدامات ناصواب، غیرمتعارف و مخاطره‌آمیزی، بانک مرکزی خواستار آن شده بود که ترتیبی اتخاذ شود تا از ارایه هر گونه تضمین و تعهدی برای ضمانت بازپرداخت تسهیلات و تعهدات مربوط به شرکت‌ها و مؤسسات تابعه آن بانک/مؤسسه اعتباری خودداری شده و متقابلاً از پذیرش تضمین سایر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری نیز برای ضمانت بازپرداخت منابع تخصیصی استنکاف شود. البته که با توجه به آمار بانک مرکزی ج.ا.ایران مشخص است که در عمل اتفاق دیگری به وقوع پیوسته است.

استاندارد های پرداخت تسهیلات بانکی

بانک‌ها به عنوان موسسات مالی، نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی دارند. اما به طور همزمان، بانک‌ها نیز باید مسئولیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی خود را به خوبی به‌عهده بگیرند. یکی از این مسئولیت‌ها، پرداخت تسهیلات به صورت عادلانه است. به این معنی که باید پرداخت تسهیلات به صورت عادلانه، بدون تبعیض و تحت شرایطی منصفانه انجام شود. در این مقاله، به بررسی مسئولیت حرفه‌ای و اجتماعی بانک‌ها در پرداخت تسهیلات به صورت عادلانه پرداخته شده است.

استاندارد FITF:

استاندارد FITF یا Fairness, Inclusivity, Transparency, and Flexibility، به عنوان یک استاندارد بین‌المللی، به بانک‌ها کمک می‌کند تا مسئولیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی خود را به خوبی به‌عهده بگیرند.

عدالت:

عدالت، به عنوان یکی از مفاهیم اصلی استاندارد FITF، برای بانک‌ها بسیار مهم است. بانک‌ها باید در پرداخت تسهیلات به صورت عادلانه عمل کنند و هیچ‌گونه تبعیضی بین متقاضیان تسهیلات نداشته باشند. برای این منظور، باید شرایط پرداخت تسهیلات برای همه متقاضیان برابر باشد و بر اساس معیارهای منصفانه تعیین شود.

شاملیت:

شاملیت، به معنی در نظر گرفتن همه افراد بدون تبعیض، یکی دیگر از مفاهیم اصلی استاندارد FITF است. بانک‌ها باید شاملیت را در پرداخت تسهیلات رعایت کنند و به همه افراد بدون تبعیض، امکان دسترسی به تسهیلات را فراهم کنند. برای این منظور، باید شرایط پرداخت تسهیلات، برای همه افراد برابر باشد و بر اساس معیارهای منصفانه و عادلانه تعیین شود.

شفافیت:

شفافیت، به معنی انتشار اطلاعات به شکل مناسب برای همه افراد، یکی دیگر از مفاهیم اصلی استاندارد FITF است. بانک‌ها باید در پرداخت تسهیلات، شفافیت را رعایت کنند و اطلاعات مربوط به شرایط پرداخت تسهیلات را به شکل مناسب برای همه افراد در دسترس قرار دهند. این اطلاعات شامل شرایط و معیارهای پرداخت تسهیلات، نرخ بهره، هزینه‌های پرداختی و سایر جزئیات مرتبط با تسهیلات است. با انتشار این اطلاعات، افراد می‌توانند تصمیم‌گیری بهتری درباره درخواست تسهیلات خود داشته باشند و به اطمینان از عدالت و شفافیت در پرداخت تسهیلات دست پیدا کنند.

انعطاف‌پذیری:

انعطاف‌پذیری، به معنی توانایی بانک‌ها در تعامل با مشتریان و تأمین‌کنندگان خود برای حل مسائل و رفع مشکلات است. بانک‌ها باید در پرداخت تسهیلات، انعطاف‌پذیری را رعایت کنند و به دنبال یافتن راه‌حل‌هایی برای مشکلات و انجام تعاملات بهتر با مشتریان خود باشند. این امر به عنوان یکی از مفاهیم اصلی استاندارد FITF، به بانک‌ها کمک می‌کند تا رابطه بهتری با مشتریان خود برقرار کنند و به دنبال تحقق مسئولیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی خود باشند.

نتیجه‌گیری:

با توجه به استاندارد FITF و مفاهیمی که در آن بیان شده، می‌توان گفت که بانک‌ها باید در پرداخت تسهیلات به صورت عادلانه و بدون تبعیض عمل کنند. شاملیت، شفافیت و انعطاف‌پذیری نیز به عنوان مفاهیم اصلی استاندارد جهانی، برای بانک‌ها بسیار مهم هستند و به دنبال بهبود روابط با مشتریان و تأمین‌کنندگان، تحقق مسئولیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی خود باشند. برای این منظور، بانک‌ها باید به دنبال ارائه شرایط پرداخت تسهیلات منصفانه و شفاف در قالب استانداردهای حرفه ای بین المللی و به روز باشند.

منبع: نشریه اخبار مالی شماره ۳۵