به گزارش دیوان اقتصاد، این کشورها با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی هوشمندانه و سرمایه‌گذاری کلان در پروژه‌های زیرساختی توانسته‌اند تولید سرانه خود را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. در مقابل، ایران که از منابع طبیعی غنی برخوردار است، با وجود تمامی پتانسیل‌ها نتوانسته است همانند کشورهای همسایه خود در حوزه رشد اقتصادی و تولید سرانه پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشد.

تنوع در منابع طبیعی و درآمدهای نفتی
قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان بزرگترین صادرکنندگان نفت و گاز در دنیا، در سال‌های اخیر با افزایش قیمت نفت، بهره‌برداری بهینه‌ای از این منابع داشته‌اند. این کشورها با درآمدهای هنگفت خود، نه‌تنها در پروژه‌های نفتی، بلکه در صنایع جدید نظیر فناوری‌های نوین، انرژی‌های تجدیدپذیر، گردشگری و حمل و نقل نیز سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده‌اند. به‌طور خاص، قطر به واسطه ذخایر گاز عظیم خود توانسته است به یک قطب اقتصادی در منطقه تبدیل شود، در حالی که امارات متحده عربی با توسعه چشمگیر گردشگری و بانکداری جهانی جایگاه خود را در اقتصاد جهانی تقویت کرده است.

توسعه زیرساخت‌ها و صنعت
یکی از عوامل اصلی رشد تولید سرانه کشورهای خاورمیانه، توسعه زیرساخت‌های مدرن بوده است. امارات و قطر با ایجاد شهرهای هوشمند، توسعه حمل و نقل شهری و انرژی‌های تجدیدپذیر، توانسته‌اند زمینه‌های رشد اقتصادی خود را فراهم کنند. برای مثال، ساخت برج‌های بلند در دبی و راه‌اندازی خطوط مترو، به‌عنوان نمونه‌هایی از پروژه‌های کلان، تحولات بزرگی را در این کشورها رقم زده است. قطر نیز با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ورزشی برای جام جهانی 2022 و سرمایه‌گذاری‌های عظیم در صنعت ساخت‌وساز، توانسته است سطح اقتصاد خود را به طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش دهد.

گسترش سیاست‌های اقتصادی آزاد
کشورهای حوزه خلیج فارس، با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی آزاد، توانسته‌اند رشد خود را تسریع بخشند. عربستان سعودی به‌ویژه در قالب طرح چشم‌انداز 2030، تلاش کرده است تا از وابستگی خود به نفت بکاهد و به سمت گسترش صنایع غیرنفتی و جذب سرمایه‌های خارجی حرکت کند. 
ایجاد مناطق آزاد تجاری، توسعه سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف و اجرای پروژه‌های زیرساختی کلان، نمونه‌هایی از استراتژی‌های این کشورها برای تحکیم موقعیت اقتصادی خود به شمار می‌روند.

بحران‌های اقتصادی و سیاسی در ایران
ایران، برخلاف کشورهای همسایه خود، با تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی، مشکلات ساختاری داخلی، فساد و بحران‌های سیاسی روبرو بوده است. این چالش‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش تولید سرانه در این کشور داشته‌اند. 

تحریم‌ها باعث کاهش صادرات نفت، محدودیت در واردات فناوری و انتقال تکنولوژی‌ها و عدم جذب سرمایه‌های خارجی شده‌اند. در کنار این مسائل، مشکلات اقتصادی داخلی و فقدان شفافیت اقتصادی نیز موجب عدم پیشرفت مطلوب در پروژه‌های زیربنایی و سرمایه‌گذاری‌های جدید شده است. به همین دلیل، ایران نتوانسته است همانند کشورهای منطقه به رشد قابل‌توجهی در تولید سرانه دست یابد.

موقعیت جغرافیایی و تبادل تجاری
در مقایسه با ایران، کشورهای مانند قطر و امارات متحده عربی به واسطه موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، از موقعیت تجاری برجسته‌ای برخوردارند. این کشورها به دلیل نزدیکی به مسیرهای دریایی و هاب‌های تجاری جهانی، توانسته‌اند با استفاده از این موقعیت در راستای جذب گردشگر، خدمات مالی و تجارت جهانی پیشرفت کنند. ایران، علی‌رغم موقعیت جغرافیایی مهم خود در منطقه، به‌دلیل تحریم‌ها و عدم تعاملات بین‌المللی، نتوانسته است بهره‌برداری کافی از این موقعیت داشته باشد.

بازسازی اقتصاد پس از جنگ‌ها
کشورهایی مانند عراق و یمن که در سال‌های گذشته با جنگ و بحران‌های شدید انسانی روبه‌رو بوده‌اند، توانسته‌اند با استفاده از حمایت‌های بین‌المللی و بازسازی زیرساخت‌های اقتصادی خود، روند بهبودی در اقتصادشان آغاز کنند. با این حال، ایران که با مشکلات ساختاری داخلی مواجه است، از فرصت بازسازی کامل اقتصادی بهره نبرده و به طور همزمان درگیر بحران‌های سیاسی داخلی بوده است.

تولید سرانه کشورهای خاورمیانه در 2023:
قطر: تولید سرانه قطر در سال 2023 به 66,000 دلار رسید. قطر به‌دلیل ذخایر گاز عظیم خود توانسته است در زمینه زیرساخت‌ها، فناوری و انرژی‌های تجدیدپذیر به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد.

امارات متحده عربی: تولید سرانه امارات در سال 2023 به حدود 44,000 دلار رسید. امارات با استفاده از درآمدهای نفتی و سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری و بانکداری جهانی رشد اقتصادی بالایی داشته است.

عربستان سعودی: تولید سرانه عربستان در سال 2023 حدود 27,000 دلار است. این کشور با اجرای طرح چشم‌انداز 2030، تلاشی جدی برای کاهش وابستگی به نفت و تقویت بخش‌های غیرنفتی انجام داده است.

کویت: در سال 2023 تولید سرانه کویت برابر با 34,500 دلار است. کویت نیز با بهره‌برداری از منابع نفتی خود و سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی جهانی به رشد قابل‌توجهی دست یافته است.

بحرین: تولید سرانه بحرین در سال 2023 حدود 23,500 دلار است. این کشور با گسترش بخش‌های غیرنفتی نظیر فناوری و مالی رشد اقتصادی خود را تسریع کرده است.

عمان: تولید سرانه عمان در سال 2023 به 23,000 دلار رسیده است. عمان از طریق اصلاحات اقتصادی و گسترش بخش‌های غیرنفتی مانند صنایع دریایی و گردشگری توانسته به رشد بپردازد.

مصر: تولید سرانه مصر در سال 2023 حدود 4,400 دلار است. با وجود چالش‌های اقتصادی و بحران‌های داخلی، مصر تلاش کرده تا با انجام اصلاحات اقتصادی و جذب سرمایه خارجی به رشد بپردازد.

اردن: تولید سرانه اردن در سال 2023 به حدود 5,700 دلار رسید. این کشور به دلیل تمرکز بر صنعت گردشگری، فناوری اطلاعات و صنایع سبک توانسته به رشد پایدار دست یابد.

لبنان: در سال 2023، تولید سرانه لبنان حدود 6,000 دلار گزارش شده است. بحران‌های سیاسی و اقتصادی در این کشور موجب محدودیت در رشد اقتصادی شده است.

عراق: عراق در سال 2023 تولید سرانه‌ای معادل 7,200 دلار دارد. با وجود منابع نفتی گسترده، وضعیت داخلی و عدم ثبات سیاسی موجب محدودیت در رشد اقتصادی این کشور شده است.

یمن: یمن به دلیل بحران‌های جنگی و اقتصادی در سال 2023 تولید سرانه‌ای در حدود 1,500 دلار دارد. جنگ‌ها و بحران‌های انسانی شدید مانع از هرگونه رشد اقتصادی ملموس در این کشور شده است.

رژیم صهیونیستی : در سال 2023، تولید سرانه اسرائیل به حدود 52,000 دلار رسید. این کشور با تکیه بر فناوری‌های پیشرفته، صنایع نوآورانه و سرمایه‌گذاری‌های عظیم در تحقیق و توسعه توانسته است اقتصاد خود را تقویت کند و به یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای منطقه تبدیل شود.

با نگاهی به داده‌ها و تجزیه و تحلیل‌های اقتصادی ۱۰ سال گذشته، مشاهده می‌کنیم که کشورهای خلیج فارس به دلیل بهره‌برداری از منابع طبیعی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، جذب سرمایه خارجی و سیاست‌های اقتصادی آزاد، توانسته‌اند رشد چشمگیری در تولید سرانه داشته باشند. در حالی که ایران با تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات اقتصادی داخلی روبه‌رو است، نتوانسته است به همین سطح از رشد برسد. وضعیت اقتصادی ایران با چالش‌هایی مانند ناتوانی در جذب سرمایه خارجی، فقدان تنوع صنعتی و فساد‌های مالی مواجه است، عواملی که به‌طور مستقیم بر نرخ رشد اقتصادی و تولید سرانه تاثیر منفی گذاشته‌اند.

در نتیجه، تولید سرانه ایران در سال ۲۰۲۳ به‌میزان ۶٬۸۰۰ دلار رسید، در حالی که قطر توانسته است تولید سرانه خود را به ۶۶٬۰۰۰ دلار برساند. این تفاوت‌ها ناشی از سیاست‌های اقتصادی متضاد و شرایط تحریمی ایران نسبت به کشورهای دیگر است. ایران باید با اجرای اصلاحات اقتصادی، جذب سرمایه‌های خارجی و بهبود وضعیت زیرساخت‌ها تلاش کند تا جایگاه اقتصادی خود را ارتقا دهد و روند رشد تولید سرانه را بهبود بخشد.